Ai Weiwei Speaks
Επιμέλεια Hans Ulrich Obrist
Penguin Books
2011
Πρόσωπο που συχνά συγκεντρώνει την προσοχή των διεθνών μέσων, ο Άι Γουέι-γουέι/ Ài Wèiwèi/ 艾未未 είναι ο επιφανέστερος των κινέζων «αντιφρονούντων». Ο τίτλος της συλλογής συνεντεύξεών του που πρόσφατα κυκλοφόρησε δεν είναι ένας περιττός πλεονασμός: εκδόθηκε την περίοδο της φυλάκισης του, για «φορολογικές παραβάσεις» σύμφωνα με τις αρχές, όταν ο Άι Γουέι-γουέι δεν μπορούσε να μιλήσει δημόσια. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και τις συνομιλίες του με τον εικαστικό επιμελητή Hans Ulrich Obrist, σκιαγραφείται μια προσωπικότητα sui generis, για την οποία ο χαρακτηρισμός «πολιτικός αντιφρονών» μοιάζει μονοδιάστατος και περιοριστικός.
Ο Άι Γουέι-γουέι είναι γιος του Άι Τσίγκ (Ai Qing/ Aì Qīng), ενός από τους σημαντικότερους κινέζους ποιητές της σύγχρονης εποχής. Στην εφηβεία του παρακολούθησε τις ταπεινώσεις που υπέστη ο πατέρας του, την περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης, μάλιστα έζησε την παιδική και εφηβική του ηλικία στο τόπο εξορίας του πατέρά του στο Xinjiang (Σιν-τζιάνγκ) στα σύνορα με τη Σοβιετική Ένωση. Λόγω του οικογενειακού περιβάλλοντος και των περιστάσεων έλαβε, εκτός του επίσημου συστήματος, καλλιτεχνική παιδεία: διδάχθηκε ζωγραφική από φίλους του πατέρα του. Μετά την Πολιτιστική Επανάσταση φοίτησε στην Κινηματογραφική Ακαδημία του Πεκίνου μαζί με τους αργότερα διάσημους σκηνοθέτες Chen Kaige και Zhang Yimou. Αρχές της δεκαετίας του 80, βρέθηκε παράνομος μετανάστης στη Νέα Υόρκη. Εκεί συναναστράφηκε με πρόσωπα θρύλους –όπως ο μπιτ ποιητής Allen Ginsberg- και συνδέθηκε με κύκλους της νεοϋορκέζικης πρωτοπορίας. Αυτή η υπήρξε και η μαθητεία του στη σύγχρονη δυτική τέχνη.
Το 1993 επιστρέφει στη Κίνα, λόγω της αρρώστιας του πατέρα του -μια πράξη τόσο σύμφωνη με τα κομφουκιανά ειωθότα- και επανασυνδέεται με το χώρο της εικαστικής πρωτοπορίας. Έκτοτε η πορεία του ούτε ευθύγραμμη υπήρξε, ούτε περιορίσθηκε αποκλειστικά σ’ ένα τομέα και σε μια φόρμα. Προσωπικότητα αναγεννησιακή, ο Άι Γουέι-γουέι ασχολήθηκε, πέρα των εικαστικών, με τις εκδόσεις, τη φωτογραφία, τη σκηνοθεσία ντοκιμαντέρ ή πειραματικών βίντεο, την επιμέλεια εικαστικών εκθέσεων, το κριτικό και κοινωνικό σχολιασμό, και τέλος την αρχιτεκτονική. Αυτή η τελευταία δραστηριότητα τον έκανε και ευρύτερα γνωστό: υπήρξε μέλος της ομάδα που σχεδίασε το τόσο εντυπωσιακό Ολυμπιακό στάδιο του Πεκίνου –τη «φωλιά του πουλιού». Ενώ το στούντιο του στα περίχωρα του Πεκίνου –στο χωριό Caochangdi- είναι υπόδειγμα μιας αρχιτεκτονικής «απλής, κανονικής, φυσιολογικής».
Τι συνιστά όμως το συνδετικό ιστό δραστηριοτήτων τόσο πολύμορφων; Ίσως η αντίληψη ότι το έργο τέχνης, δεν είναι κάτι στατικό -ένα αντικείμενο, ένας χώρος, ή ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα– αλλά κάτι δυναμικό, διαδραστικό, πολύμορφο και πολυδιάστατο, ενταγμένο μέσα σ’ ένα χρόνο ρευστό, σ’ ένα χώρο που διαρκώς μεταλλάσεται. «Μετά τον Duchamp, αντιλήφθηκα ότι το να ’σαι καλλιτέχνης μάλλον είναι ένας τρόπος ζωής και μια συμπεριφορά και όχι να παράγεις ορισμένα προϊόντα» δηλώνει σε μια συνέντευξη. Φανατικός μπλόγκερ, ο Άι Γουέι-γουέι είναι ένας διαπρύσιος κήρυκας των νέων τεχνολογιών: «Η τέχνη δεν έχει μέλλον αν αποτύχει να συνδεθεί με τους τρόπους ζωής και τις τεχνολογίες του σήμερα».
Ήταν η δραστηριότητα του ως μπλόγκερ που προκάλεσε την προσοχή των αρχών. Μετά το κλείσιμο του δημοφιλούς μπλογκ του, ο Άι Γουέι-γουέι επικεντρώθηκε με μεγαλύτερη ένταση στο κοινωνικό πεδίο. Σημεία που εστίασε: ο σεισμός στο Σιτσουάν και οι κρατικές ευθύνες, οι αδικίες του δικαστικού συστήματος, η διαφθορά. Αφετηρία αυτής της δραστηριότητας όχι κάποια ρηχή αντιπολιτευτική διάθεση, αλλά ο στοχασμός και η ενδοσκόπηση σχετικά με τη σχέση του υποκειμένου με την πραγματικότητα που τον περιβάλλει: «Είμαστε ένα μέρος της πραγματικότητας και αν δεν το συνειδητοποιήσουμε αυτό είμαστε απολύτως ανεύθυνοι. (…)Ωστόσο είμαστε αυτό το μέρος της πραγματικότητας που οφείλει να παράγει μια άλλη πραγματικότητα». Ο Άι Γουέι–γουέι αντιλαμβάνεται την τέχνη ως ένα τρόπο διαμόρφωσης της πραγματικότητας που τον/μάς περιβάλλει, ένα τρόπο μεταλλαγής της.
Ο χώρος που αναπτύσσεται το έργο του στιγματίζεται από την αντίθεση ανάμεσα σε μια στατική, συντηρητική αντίληψη για το χώρο, τη τέχνη, τη ζωή –η εξουσία- και σε μια ρηξικέλευθη ανατρεπτική στάση που τείνει να σπάσει τις προϋπάρχουσες φόρμες, προοπτικές, αντιλήψεις. Αδιάλλακτος υπερασπιστής του μοντέρνου σε μια κοινωνία αμφίθυμη και αμήχανη απέναντι του, ο Άι Γουέι–γουέι με κάθε δραστηριότητα του υπογραμμίζει τις εντάσεις ανάμεσα στην παράδοση και την νεωτερικότητα. Σε μια παρέμβαση επιχρωματίζει μια σειρά αρχαίων (;) κεραμικών βάζων, ενώ σε μια άλλη αφήνει ένα αρχαίο (;) βάζο από τα χέρια του να σπάσει: μια σαφή δήλωση ρήξης με την παράδοση. Ίσως τελικά οι «παραβάσεις» του Άι Γουέι-γουέι να μην ήταν μόνο φορολογικές.
Δημήτρης Μπάμπας
Data: Η επίσημη ηλεκτρονική τοποθεσία του Άι Γουέι-γουέι βρίσκεται στη διεύθυνση www.aiweiwei.com. Μια εκτεταμένη παρουσίαση του έργου του υπάρχει στην διεύθυνση www.galerieursmeile.com.