του Μιχάλη Ν. Κατσίγερα
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1976, η Υφήλιος μάθαινε ότι ο Μάο, ιδρυτής και πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας παρεδίδετο στη δικαιοδοσία της Ιστορίας. Τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του, κάποιοι, μέσα στην παγκόσμια αγορά του διαδικτύου, θέτουν το ερώτημα αν υπήρξε άγιος ή τύραννος. Πρόκειται για διάζευξη ανομοιογενή, καθώς ο ένας πόλος της συνιστά ηθικό χαρακτηρισμό και ο άλλος πολιτικό. Ενας τύραννος μπορεί κάλιστα να αγιοποιηθεί -όπως ο Μέγας Κωνσταντίνος- και ένας άγιος να καταλήξει τύραννος -όπως ο Ροβεσπιέρος. Ο Μάο θεμελίωσε τη νέα ενιαία Κίνα,την ενέταξε στη λέσχη των πυρηνικών δυνάμεων και έσπασε τον κλοιό αποκλεισμού από τη λεγόμενη διεθνή κοινότητα. Ηταν ο τελευταίος της αυτοκράτορας. Ενας αυτοκράτορας που δεν ανήλθε στο θρόνο του κληρονομικώ δικαιώματι, αλλά που κατέκτησε την εξουσία έπειτα από πολιτικές, στρατιωτικές και ιδεολογικές μάχες.
Γιος ευκατάστατης οικογένειας χωρικών, ο Μάο γεννήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1893 στο Σαοσάν της επαρχίας του Χουνάν.
Το όνομά του -Μάο Τσε Τουνγκ παλαιότερα, Μάο Ζεντόνγκ σήμερα- σημαίνει «αυτός που θα κυβερνήσει την Ανατολή». Αυτός ήταν και ο προσδιοριστικός σκοπός της μεγάλης πορείας του βίου του.
Διπλωματούχος του Πανεπιστημίου του Χουνάν, έφυγε στο Πεκίνο όπου εργάστηκε ως βοηθός βιβλιοθηκάριος, ήρθε σε επαφή με τον μαρξισμό και τον Ιούλιο του 1921 συμμετείχε στη δημιουργία του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας στη Σαγκάη. Το 1923 εξελέγη μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, συνελήφθη το 1927, δραπέτευσε και συγκρότησε μία βάση στα όρη Ζινγκάνγκ όπου αποπειράθηκε, χωρίς επιτυχία, να εφαρμόσει ένα είδος αγροτικής μεταρρύθμισης. Το 1931 ανεδείχθη πρόεδρος της εφήμερης Σοβιετικής Δημοκρατίας της Κίνας στην επαρχία Γιανξί.
Η μεγάλη σύγκρουση
Σε σύγκρουση με το μεγάλο κίνημα Κουομιτάνγκ του Τσιανγκ Καϊσέκ, ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1934 τη Μακρά Πορεία προς τη βορειοδυτική Κίνα επικεφαλής χιλιάδων μαχητών του Κομμουνιστικού Κόμματος, διασχίζοντας 12.000 χιλιόμετρα μέσα σ' ένα χρόνο και σφυρηλατώντας τον στρατό που θα τον φέρει τελικά στην εξουσία.
Στη διάρκεια του δευτέρου σινοϊαπωνικού πολέμου (1937- 1945) δεν έπαψε ο εμφύλιος μεταξύ Κομμουνιστικού Κόμματος και Κουομιτάνγκ, μεταξύ Μάο και Τσιανγκ Καϊσέκ, ενώ και οι δύο εμάχοντο ταυτόχρονα και κατά των Ιαπώνων. Ο κινεζικός εμφύλιος συνεχίστηκε και μετά τη νίκη των Αμερικανών επί της Ιαπωνίας και τερματίστηκε με την επικράτηση των Κομμουνιστών του Μάο και τη φυγή του Τσιανγκ Καϊσέκ στην Ταϊπέι.
Την 1η Οκτωβρίου 1949, ο Μάο ιδρύει στο Πεκίνο τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, της οποίας είναι πρωθυπουργός και αργότερα (1954-1959) πρόεδρος.
Το 1958 ο Κινέζος ηγέτης εξαπολύει την πολιτική και οικονομική εκστρατεία του «μεγάλου άλματος προς τα εμπρός». Στόχος να επιτύχει η Κίνα, μέσα σε δεκαπέντε χρόνια, την παραγωγή χάλυβα της Βρετανίας. Η αποτυχία είναι πλήρης και η πείνα θερίζει τον αγροτικό πληθυσμό. Ο Μάο αποσύρεται από το πολιτικό προσκήνιο, μεταβιβάζοντας την προεδρία της Δημοκρατίας στον Λιου Σαοτσί, αλλά κρατώντας για τον εαυτό του τη νευραλγική θέση του προέδρου του Πολιτικού Γραφείου του Κ.Κ.
Σύγκρουση με τη Ρωσία
Κατά την ίδια περίοδο, έρχεται στην επιφάνεια η γεωπολιτική αντίθεση Ρωσίας και Κίνας, η οποία ιδεολογικοποιείται ως καταγγελία εναντίον της σοβιετικής ηγεσίας για αναθεωρητική προδοσία του μαρξισμού-λενινισμού και πολιτική παγκόσμιας ηγεμονίας από κοινού με τους Αμερικανούς. Η γεωπολιτική αντίθεση μεταξύ Μόσχας και Πεκίνου θα εκφραστεί στην πάλη επιρροής επί των κρατών του Τρίτου Κόσμου, στην απόσπαση της Αλβανίας από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, αλλά και στη γοητεία του ιδεολογικού ηγέτη Μάο πάνω σε επαναστατημένους νέους της Δύσεως, οι περισσότεροι από τους οποίους, γαλβανισμένοι στους διαγκωνισμούς, θα αναδειχθούν σε στελέχη του θριαμβεύοντος νεοφιλελευθερισμού του ύστερου 20ού αιώνα.
Η τελευταία δεκαετία της εξουσίας του Μάο χαρακτηρίστηκε από την ταραχώδη, εκ των άνω επιβληθείσα, Πολιτιστική Επανάσταση με εμπνευστή τον Μάο και εκτελεστικό ηγέτη τον στρατάρχη Λιν Πιάο. Μέσα όμως στο πολυπληθέστερο κράτος της ανθρώπινης ιστορίας, πέρα από τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες του μεγάλου οραματιστή, υπήρχε μία ελίτ πραγματιστών με λαμπρό παράδειγμα τον Τσου Εν Λάι, η οποία μετά τον θάνατο του Μάο δεν άφησε τη χώρα να περιπέσει στην αβεβαιότητα. Η ελίτ εκείνη έκανε, ζώντος του Μάο, τα αμοιβαία βήματα προσέγγισης με τις Ηνωμένες Πολιτείες του Κίσινγκερ και του Νίξον και έφερε στην εξουσία τον Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, κάνοντας στροφή προς τον ρεαλισμό και την ανάπτυξη.
Σήμερα, η μνήμη του «μεγάλου τιμονιέρη» εξακολουθεί να παραμένει σεβαστή στην Κίνα, αν και οι ανάγκες της νέας εποχής οδήγησαν τους ιθύνοντες της εκπαιδευτικής πολιτικής στη μητροπολιτική Σαγκάη να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των μαθητών περισσότερο για τον Μπιλ Γκέιτς, παρά για τον Μάο Ζεντόνγκ.
Αν για την Ιστορία είναι νωρίς να αποφανθεί -η οποία άλλωστε ποτέ δεν αποφαίνεται οριστικά- μπορούμε να πούμε ότι ο Μάο είναι, θετικά ή αρνητικά, ένας από τους θρύλους του 20ού αιώνα. Ενας θρύλος για τον οποίο γράφτηκαν και θα γράφονται αγιογραφίες ή θα ελεεινολογείται όπως ήδη άρχισε να γίνεται από εκείνους που τον κατηγορούν ότι έκαμε τη «Μακρά Πορεία» πάνω σε μεταφερόμενη από υποτακτικούς του πολυθρόνα.
(δημοσιεύτηκε στην εφ. Η Καθημερινή φ. 10.09.2006)