του Ηλία Σιακαντάρη
Οι πιο επικίνδυνες περίοδοι για την εκδήλωση δυσάρεστων εκπλήξεων σε εύθραυστα ανθρώπινα συστήματα δεν είναι οι φάσεις έξαρσης των κρίσεων. Σε τέτοιες περιόδους, ένα κοινός παρονομαστής αυτοσυντήρησης επηρεάζει τις στάσεις: όλοι οι συμμετέχοντες μοιράζονται ένα φόβο, είναι αγχωμένοι να στηριχθούν, να φτιάξουν «πάτωμα». Μια βαθιά, κοινή ανασφάλεια –«μην είμαι εγώ που θα προκαλέσει την καταστροφή που θα μας πνίξει όλους»– λειτουργεί ως «κόφτης» στο ρίσκο των ατομικών συμπεριφορών. Ηταν αυτό το υπόβαθρο «κράτα-με-να-σε-κρατώ» που επέτρεψε τον παγκόσμιο συντονισμό των νομισματικών αρχών μετά το 2008, ο οποίος έσωσε σε εκείνη τη φάση την παρτίδα.
Πιο επικίνδυνες για μια δυσάρεστη έκπληξη είναι οι περίοδοι του εφησυχασμού, της χαλάρωσης. Είναι οι περίοδοι που μια κρίσιμη πλειοψηφία επενδυτών αποφασίζει και πιστεύει, ας πούμε, ότι η Fed και οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες της «Δύσης» έχουν «δέσει» τόσο καλά το παιχνίδι που «τα κέρδη είναι εγγυημένα». Μέσα στη γενική χαλαρότητα, ο κάθε μεμονωμένος παίκτης νιώθει πιο ασφαλής να κάνει την υπερβολή του, να πάρει μεγαλύτερο ρίσκο. Το κάνει μόνος, αλλά δεν είναι μόνος. Ετσι συσσωρεύονται ανισορροπίες που πιέζουν να επανέλθουν βίαια, στην πρώτη ευκαιρία – ή την πρώτη στραβή. Αυτή είναι η κατάσταση σήμερα. Το μεσοπρόθεσμο μέλλον μοιάζει με win-win σενάριο για τις ώριμες δεσπόζουσες οικονομίες – με τη βοήθεια και των κεντρικών τους τραπεζών: Εχουν διατάξει stand-by κεφάλαια στις αναδυόμενες για την τόνωσή τους, είναι έτοιμες να βάλουν χέρι στη (δανεική) ικμάδα του «αναδυόμενου κόσμου» για να τονωθούν και να παρατείνουν το έργο. Ή έτσι νομίζουν.
Μέσα στη χαλαρότητα όμως, η Νέα Τάξη πραγμάτων, για την οποία δισεκατομμύρια λέξεις γράφτηκαν και κατάρες εκτοξεύτηκαν, έγινε Παλιά. Η νέα, Νέα τάξη που έρχεται αποκαλύπτει βαθιά περιφερειακά γεωπολιτικά ρήγματα, αύξηση των πιθανοτήτων συγκρούσεων και ανατροπών – με ένα τρόπο που κάνει τα ’90ς του Ιράκ και της Γιουγκοσλαβίας να φαντάζουν ειρηνικά. Σαν κασκαντέρ μοτοσικλετιστές που πηδούν από ράμπες, οι αγορές της Δύσης έχουν πατήσει τέρμα τα γκάζια. Η πετυχημένη προσγείωση στην απέναντι ράμπα όμως εξαρτάται από τη σωστή ταχύτητα, όχι τη μεγάλη. Επιπλέον το σενάριο δεν το γράφει πλέον μόνο η Δύση, ώστε να ελέγχει την πλοκή. Συμμετέχουν κι άλλοι. Για παράδειγμα η Κίνα.
Ας πάμε πίσω μερικά χρόνια. Συστηματικά οι ΗΠΑ γκρίνιαζαν ότι η Κίνα κρατά το νόμισμά της υποτιμημένο για να κερδίσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι γκρίνιες σταμάτησαν όταν η Κίνα άρχισε να το ανατιμά με μικρά συστηματικά βήματα. Τόσο συστηματικά που η ενίσχυση του γουάν έγινε δεδομένη: Πάνω της στοιχημάτισαν «στα σίγουρα» διεθνή κεφάλαια, δημιουργήθηκαν δομημένα προϊόντα που αγόρασαν με όρεξη οι Κινέζοι που θέλουν σίγουρες αποδόσεις.
Τώρα το Πεκίνο κάνει την έκπληξη. Το γουάν υποχωρεί: Τις τελευταίες ημέρες επενδυτές και αναλυτές προσπαθούν να καταλάβουν τον λόγο που η Κίνα αφήνει το γουάν να διολισθήσει. Η κεντρική τράπεζα λέει πως οφείλεται στις αγορές – αλλά πείθει ελάχιστους. Η ερμηνεία είναι μάλλον πιο πεζή. Η Κίνα καθώς προωθεί τη διεθνοποίηση της οικονομίας και του νομίσματός της θα χρειαστεί να αυξήσει τα όρια διακύμανσής του. Με δεδομένο τον τυφλοσούρτη «αγοράζεις γουάν, κερδίζεις» η εισροή διεθνών κεφαλαίων θα φούσκωνε κι άλλο τις κινεζικές φούσκες. Ισως το Πεκίνο να θέλει να ξεβολέψει τους διεθνείς επενδυτές, να τους θυμίσει ότι υπάρχει και η πτώση, ότι δεν υπάρχει πλέον το σίγουρο στοίχημα. Οι πιο ευφάνταστοι παρατηρητές βλέπουν τη σταδιακή είσοδο της Κίνας στον νομισματικό ανταγωνισμό. Μια οικονομία αυτού του μεγέθους, λένε, δεν μπορεί να ανέχεται για πάντα τον εισαγόμενο πληθωρισμό της Δύσης να τσιτώνει τις (ήδη τσιτωμένες) εγχώριες φούσκες.
Τεχνικά θέματα, θα σκεφτείτε. Δίνουν όμως τις πρώτες ενδείξεις για την ωρίμανση του Πεκίνου, που τώρα διεκδικεί σταδιακά την είσοδό του στη νομισματική «Α΄ Εθνική». Πιεζόμενο από τις διεθνείς επενδυτικές τάσεις και το οικονομικό μανιφέστο του καθεστώτος, μεταμορφώνεται από αμελητέος παράγοντας σε κρίσιμο άγνωστο Χ στην εξίσωση της παγκόσμιας νομισματικής ισορροπίας. Η ευφορία και ο εφησυχασμός της Δύσης θα ήταν δικαιολογημένα αν ήταν μόνη της στην παραλία. Τώρα υπάρχει και άλλη μεγάλη παρέα, που θα κάνει την παρουσία της όλο και πιο αισθητή. Η ηρεμία του μπάνιου είναι παρελθόν.
(δημοσιεύθηκε στην εφ. Η Καθημερινή 02.03.2014)