των Νικόλαου Κυριαζή & Εμμανουήλ - Μάριου Λ. Οικονόμου 
Στον απόηχο της επίσκεψης του πρωθυπουργού στην Κίνα, είναι χρήσιμο να θυμηθούμε κάποιες επιτυχίες της κινεζικής ιστορίας, που καθορίζουν τη δική τους στρατηγική αλλά και τα θεσμικά μαθήματα που πρέπει να διδαχθεί η Ελλάδα.
Στόχος της νέας κινεζικής ηγεσίας είναι τις επόμενες δεκαετίες είναι η Κίνα να γίνει η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη (προς το 2040 σύμφωνα με τις τωρινές εκτιμήσεις, που θεωρούμε πως πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε με επιφύλαξη) και να αποτελεί το ένα τέταρτο με ένα τρίτο του παγκοσμίου ΑΕΠ, όπως είχε στα μέσα του 18ου αιώνα. Το κυρίαρχο όμως θέμα είναι το γιατί η Κίνα έχασε την θέση της, και από το δεύτερο μισό του 19ου αι.ως και το 19049 να γίνει ουσιαστικά προτεκτοράτο των δυτικών δυνάμεων (ευρωπαϊκών, ΗΠΑ και Ιαπωνίας) που την εκμεταλλεύτηκαν άγρια και την οδήγησαν στην φτώχεια και την εξαθλίωση.
Πως μπόρεσαν δηλαδή οι “λιλιπούτιες” συγκριτικά δυτικές χώρες να γκρεμίσουν τον κινεζικό γίγαντα - δράκο από την παγκόσμια ηγεμονία; Γιατί κατέκτησε ουσιαστικά η Δύση την Κίνα (και όλη την Ασία) και όχι το αντίθετο; Η θεσμική θεωρία δίνει την καλύτερη εξήγηση:
Οι ευρωπαϊκές χώρες πέτυχαν από τον 17ο αιώνα μια θεσμική - οργανωτική επανάσταση (περισσότερη δημοκρατία, προστασία περιουσιακών δικαιωμάτων, οργανωτικές καινοτομίες στον χρηματοοικονομικό τομέα, χρηματιστήρια, ανώνυμες εταιρίες, τράπεζες, ασφάλειες κλπ., που πάνω τους βασίστηκε και η βιομηχανική και τεχνολογική επανάσταση που ακολούθησε δυο αιώνες μετά). Στην Κίνα και τις άλλες ασιατικές χώρες, αυτό δεν έγινε.
Η κεντρική εξουσία ήταν πολύ ισχυρή και αυταρχική και δεν άφησε χώρο για ανάπτυξη πρωτοβουλιών ούτε υπήρξε προστασία δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, κίνητρα για ανάπτυξη κλπ. Πολύ βέβαιοι για την ανωτερότητα του πολιτισμού τους, οι Κινέζοι αυτοκράτορες και η γραφειοκρατία τους, έκλισαν τη Κίνα στα σύνορα της. (με το Σινικό Τείχος στον Βορρά και δυτικά) και απαγορεύοντας από το 1430 περίπου το διεθνές εμπόριο, ακόμα και την ναυπήγηση ποντοπόρων πλοίων.) Αλλά το Σινικό Τείχος (όπως όλα σχεδόν τα ανάλογα, όπως οι γραμμές Μαζινό και Μεταξά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου) δεν διαφύλαξαν την Κίνα από τους εισβολείς.
Στη δεκαετία του 1640 η τελευταία αυτόχθονα κινεζική δυναστεία, των Μίνγκ, είχε εμπλακεί σε εμφύλιες διαμάχες και επαναστάσεις στρατηγών. Ένας από αυτούς, ο Βου Σανγκουί, κάλεσε σε βοήθεια τους Μαντζουριανούς, και τους άνοιξε την πύλη “Πρώτη Είσοδος Κάτω από τον Ουρανό” που ήλεγχαν οι δυνάμεις του. Φυσικά, οι Μαντζουριανοί κατάλαβαν την εξουσία, μετά την αυτοκτονία του τελευταίου αυτοκράτορα Μίνγκ.
Η νέα δυναστεία ονομάστηκε Τσ’ ίνγκ ή Κίινγκ. Αλλά και οι Κίνγκ δεν προχώρησαν σε θεσμικές αλλαγές. Έτσι όταν οι Ευρωπαίοι έφτασαν με ιμπεριαλιστικές διαθέσεις στην Κίνα, την βρήκαν εσωτερικά εξασθενημένη. Άρχισε ανταγωνισμός μεταξύ τους για τον έλεγχο του πλούτου της και του εμπορίου της.
Και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος ήταν ο έλεγχος των υποδομών: Οι Ευρωπαίοι κέρδισαν προνόμια, και την εκχώρησης της κατασκευής του δικτύου σιδηροδρόμων με χρήματα που δάνειζαν στην κινεζική κυβέρνηση οι δυτικές τράπεζες, με τα οποία η κινεζική κυβέρνηση πλήρωνε τους δυτικούς κατασκευαστές. Ακόμα και μικρές χώρες όπως το Βέλγιο ανάλαβαν μέρος του έργου.
Ο βασιλιάς του Βελγίου Λεοπόλδος είχε όνειρο να αποκτήσει ένα δεύτερο Κονγκό στην ενδοχώρα της Κίνας ελέγχοντας εκείνο το τμήμα των σιδηροδρόμων της. Μαζί με τους σιδηροδρόμους, ευρωπαϊκές εταιρίες απέκτησαν τον έλεγχο των υδάτινων δικτύων της Κίνας (κυρίως στους δυο μεγάλους ποταμούς, Κίτρινο και Γιανγκτσέ) με όρους ευνοϊκούς για εκείνους και καταστροφικούς για τους κινέζους ανταγωνιστές τους.
Τέλος, ακολουθεί ο έλεγχος των μεγάλων λιμανιών, όπως της Σαγκάης, όπου οι Δυτικοί εξασφάλισαν ετεροδικία για τους πολίτες τους. Οι αντιδράσεις της κινεζικής κυβέρνησης και του λαού καταπνίγηκαν από της δυτικές κανονιοφόρους (πόλεμοι του Οπίου, επανάσταση Ται - πίνγκ και Μπόξερ του 19ου αι.).Η δυναστεία των Κίινγκ έπεσε το 1911, ακολούθησε η ανακήρυξη της δημοκρατίας από τον Σουν Γιαι Σεν, αλλά στην πραγματικότητα, αποτέλεσε περίοδο αναρχίας με διάφορους πολεμάρχους να ελέγχουν τμήματα της Κίνας και τ5ους δυτικούς τις υποδομές, καθώς και εμφύλιος πόλεμος μεταξύ εθνικιστών και κομμουνιστών. Το 1936 οι Ιάπωνες βρήκαν αφορμή (επεισόδιο της γέφυρας “Μάρκο Πόλο”) για να εισβάλλουν στην Κίνα, καταλαμβάνοντας σταδιακά το Πεκίνο, τα παράλια και όλο και μεγαλύτερο μέρος και απειλώντας άμεσα τα αμερικανικά και ευρωπαϊκά συμφέροντα
Οι ΗΠΑ απείλησαν με εμπάργκο πετρελαίου και οι Ιάπωνες απάντησαν με την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ του 1941. Η εμπλοκή των ΗΠΑ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αντίθεση της με την Ιαπωνία για την εκμετάλλευση της Κίνας. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο ακολούθησε νέος εμφύλιος (χρονολογικά παράλληλος με τους δικούς μας) μέχρι την τελική επικράτηση των κομμουνιστών του Μάο το 1947 - 8.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο Ντεγκ Ξιαοπίνγκ εισήγαγε τη θεσμική επανάσταση στην Κίνα, μεταβάλλοντας την οικονομία της σε ακραία καπιταλιστική. Ακολούθησε το γνωστό οικονομικό θαύμα. Δυο είναι τα βασικά μαθήματα από τα ανωτέρω: Πρώτον, οι Κινέζοι γνωρίζουν πολύ καλά από την ιστορία τους τι σημαίνει έλεγχος των υποδομών. Αν προχωρήσουν τα σχέδια τους για την Ελλάδα, θα ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών υποδομών: κύρια λιμάνια, σιδηροδρόμους και κύρια αεροδρόμια (Αθήνα και Ηράκλειο).
Το τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα είναι σαφές: Η εξάρτηση μέσω μακρο - οικονομικής πολιτικής μπορεί να αλλάξει γρήγορα (τα μνημόνια λήγον το 2016) αλλά η εξάρτηση μέσω υποδομών είναι μακροχρόνια. Δεν ισχυριζόμαστε πως αυτό είναι απαραίτητα κακό:
Η εμπειρία της Cosco δείχνει το αντίθετο, και ίσως τελικά είναι προτιμότερο να έχεις ως αντίβαρο μια Κίνα (του 25% του παγκοσμίου ΑΕΠ το 2040) σε μια Γερμανία (που θα έχει το 2.2% το 2040 από το 6% το 2013).Αν προχωρούσαμε μια σκέψη πιο πέρα, η “προστασία” μιας Κίνας που θα έχε επενδύσει σοβαρά κεφάλαια και θα έχει ισχυρά συμφέροντα στην Ελλάδα ακόμα και σε θέματα ΑΟΖ (η Κίνα έχει ενεργειακό έλλειμμα, άρα θα ενδιαφέρεται δυνητικά και για αυτόν τον τομέα) φαίνεται πιο σοβαρή από μια αντίστοιχη ευρωπαϊκή ανυπαρξίας ουσιαστικά της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της ΕΕ, γνωστής και ως ΚΕΠΠΑ. Με ότι αυτά σημαίνουν για τις σχέσεις μας με ΗΠΑ και Τουρκία. Δεύτερο, η κινεζική εμπειρία δείχνει πως ο σημαντικότερος παράγων για την ανάπτυξη είναι το θεσμικό πλαίσιο.
Η απογείωση της Κίνας ήρθε μετά τη ριζική αλλαγή του θεσμικού της πλαισίου. Αυτό επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα των γρήγορων θεσμικών αλλαγών στην ελληνική οικονομία να θέλουμε να ξανακερδίσουμε επενδύσεις, ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη.
Ο κ. Νικόλαος Κυριαζής είναι καθηγητής, ο Εμμανουήλ - Μάριος Λ. Οικονόμου, ίναι Yπ. Διδάκτωρ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Οικονομικών Επιστημών.
(Δημοσιεύτηκε στην tovima.gr 02/07/2013)