Συνέντευξη με τον κινέζο οικονομολόγο Μινκ Λι
* Δεν υπάρχει μία ενιαία οικονομική οπτική στην κινεζική αριστερά
Ο Minqi Li/ Μίνκι Λι είναι ένας οικονομολόγος που έκανε την αντίστροφη πορεία σε σχέση με πολλούς συμπατριώτες του: από τη σχολή του Σικάγου στον Μάο. Σήμερα πιστεύει ότι υπάρχει ανάγκη «επαναπροσανατολισμού», από την «ανάπτυξη» στην «κοινωνική και οικολογική βιωσιμότητα». Πριν από το 1989 -χρονιά καμπής για πολλούς Κινέζους- τον είχαν γοητεύσει οι οικονομικές θεωρίες της σχολής του Σικάγου. «Ήμασταν πεπεισμένοι ότι το σοσιαλιστικό οικονομικό σύστημα ήταν άδικο και ότι ευνοούσε τους τεμπέληδες και αναποτελεσματικούς δημοσίους υπαλλήλους και ότι τιμωρούσε τους πιο δραστήριους και ελεύθερους επιχειρηματίες», έγραψε ο Μίνκι Λι στην εισαγωγή του βιβλίου του «The rise of China and the Demise of the Capitalist World Economy» (Λονδίνο, 2008).
Ο Μίνκι Λι σπούδασε ακριβώς στον τόπο που θα γινόταν στη συνέχεια το λίκνο της κινεζικής νεοφιλελεύθερης σκέψης. Έπειτα από μια ομιλία με την οποία ζητούσε την επιστροφή στη σοσιαλιστική οικονομία φυλακίστηκε. Στο διάστημα που έμεινε στη φυλακή «είχα την ευκαιρία -λέει- να γνωρίσω καλύτερα τα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας και επικέντρωσα την προσοχή μου στην ανάγνωση του Μαρξ». Όταν βγήκε από τη φυλακή ξεκίνησε ένα ταξίδι δύο χρόνων στην αγροτική και λαϊκή Κίνα, που άλλαξε -και πολύ μάλιστα- την οπτική του για την οικονομία και για τη χώρα του. Τελικά, η ερμηνεία του για το 1989 παγιώθηκε: «Οι φοιτητές -έγραψε- μπορούσαν να αποσυρθούν ή να επιλέξουν να συμμαχήσουν με μια εργατική τάξη που περίμενε με αγωνία κάτι τέτοιο. Επέλεξαν απλά να μην κάνουν ούτε το ένα ούτε το άλλο. Και γι’ αυτό ηττήθηκαν». Σήμερα θεωρείται ένας από τους επιφανείς οικονομολόγους του ρεύματος που αποκαλείται «νέα κινεζική αριστερά». Δέχτηκε ευχαρίστως να απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις της εφημερίδας «Μανιφέστο»/ Il Manifesto και του Σιμόνε Πιεριάνι/ Simone Pieranni.
Μετά από την πτώση του Μπο Σιλάι, ποια πολιτική επιρροή έχει ακόμη η νέα αριστερά στην Κίνα;
Ο καπιταλιστικός μετασχηματισμός της Κίνας έφερε όλο και μεγαλύτερες κοινωνικές συγκρούσεις και περιβαλλοντική υποβάθμιση. Ο Μπο Σιλάι είναι απ’ αυτούς τους πολιτικούς που αντιλήφθηκαν ότι η σημερινή αναπτυξιακή πορεία της Κίνας δεν είναι βιώσιμη. Όταν ήταν γραμματέας του κόμματος του Τσοντσίνγκ, έκανε προσπάθειες να θέσει κανόνες στον ιδιωτικό τομέα, να επαναφέρει την ασφάλεια των ανθρώπων (με την αυστηρή αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος) και να μειώσει την εισοδηματική ανισότητα. Η ήττα του μας δείχνει ότι η νεοφιλελεύθερη πτέρυγα μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα έχει σήμερα το πάνω χέρι. Παρόλο που η επίδραση της αριστεράς είναι ελάχιστη στα πρωτοκλασάτα ηγετικά στελέχη του κόμματος, η επιρροή της στα χαμηλά και στα μεσαία στρώματα της κινεζικής κοινωνίας έχει μεγαλώσει.
Ποιοι είναι σήμερα οι κυριότεροι στόχοι της νέας κινεζικής αριστεράς;
Στα τέλη του 1990, η «νέα αριστερά» στην Κίνα ουσιαστικά περιοριζόταν σε λίγους διανοουμένους που έκαναν κριτική στη νεοφιλελεύθερη οικονομική μεταρρύθμιση. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα η «αριστερά» έγινε ένα κοινωνικό κίνημα. Το 1990, η Κίνα ενεπλάκη σε ογκώδεις ιδιωτικοποιήσεις. Δεκάδες εκατομμύρια εργαζομένων στο δημόσιο τομέα απολύθηκαν. Πολλοί συμμετείχαν στον αγώνα κατά των ιδιωτικοποιήσεων και πολλοί από τους ηγέτες των εργαζομένων στη συνέχεια εντάχθηκαν στην αριστερά. Στις δεκαετίες 1980 και 1990, η μεσαία τάξη στις πόλεις ήταν ένθερμη υποστηρίκτρια των οικονομικών και νεοφιλελεύθερων οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Όμως από τότε πολλά από τα σημερινά ή επίδοξα μέλη της μεσαίας τάξης υπέστησαν τις υπέρογκες αυξήσεις των τιμών των σπιτιών, την ιδιωτική εκπαίδευση και τις ιατρικές δαπάνες, όπως και μια κρίση διατροφικής ασφάλειας. Κάποια απ’ αυτά έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί πολιτικά. Παρά τις δεκαετίες αντιμαοϊκής προπαγάνδας, όλο και περισσότερα άτομα από τις χαμηλές και μεσαίες τάξεις έχουν ξαναρχίσει να εκτιμούν με θετικό τρόπο το μαοϊκό παρελθόν. Κάθε χρόνο, εκατομμύρια άτομα συμμετέχουν αυθόρμητα στις μαζικές εκδηλώσεις μνήμης του Μάο Τσε Τουνγκ σε όλη τη χώρα παρά την επίσημη αντίθεση ή ακόμη και την αστυνομική καταστολή. Η κινεζική αριστερά σήμερα συμπεριλαμβάνει εργάτες ακτιβιστές, νεαρούς φοιτητές, προοδευτικούς διανοούμενους, ριζοσπάστες της μεσαίας τάξης, και κάποιους γέρους επαναστάτες και βετεράνους κομμουνιστές. Όπως η αριστερά σε πολλές άλλες χώρες, υπάρχουν πολλές διαφορετικές ομάδες και διαφορετικές απόψεις. Σε γενικές γραμμές, η κινεζική αριστερά σήμερα αντιτίθεται στον καπιταλισμό και στην οικονομική του μεταρρύθμιση και στηρίζει το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κινεζικής κοινωνίας.
Το Τσοντσίνγκ είναι ακόμη ένα «μοντέλο»;
Δεν υπάρχει μια ενιαία οικονομική οπτική στην κινεζική αριστερά. Το Τσοντσίνγκ (δηλαδή μια σχετικά προοδευτική μεταρρύθμιση του καπιταλισμού) είναι πιθανά ανεπαρκής στο να παρέχει μια λύση για τα σημερινά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της Κίνας. Παρόλο που η κινεζική οικονομία εξακολουθεί να αναπτύσσεται γρήγορα, υποφέρει από σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές και οικολογικές ανισορροπίες. Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι ανισορροπίες θα ήταν αναγκαίος ένας ουσιαστικός επαναπροσανατολισμός της προτεραιότητας της οικονομικής πολιτικής της Κίνας, από την οικονομική μεγέθυνση (δηλαδή το κέρδος και τη συσσώρευση κεφαλαίου) προς την οικονομική και οικολογική βιωσιμότητα. Είναι αδύνατο να αντιληφθεί κανείς έναν οικονομικό επαναπροσανατολισμό χωρίς μια αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Ή μάλλον: ένα μεγάλο μέρος του καπιταλιστικού πλούτου θα έπρεπε να αναδιανεμηθεί προς την εργατική τάξη ή να επενδυθεί στα δημόσια αγαθά. Προφανώς αυτό δεν συμβαίνει.
Ποιος είναι ο «χάρτης» της νέας κινεζικής αριστεράς σήμερα;
Η νέα αριστερά στη δεκαετία του 90 συμπεριλάμβανε κυρίως ακαδημαϊκούς διανοούμενους, όπως ο Γουάνγκ Χούι, ο Τσούι Τσιγιουάν και Γουάνγκ Σαογκουάνγκ. Μετά έγινε ένα κοινωνικό κίνημα, πολλοί οργανώθηκαν γύρω από λαϊκές ιστοσελίδες. Μια από τις πιο γνωστές είναι η «Βου Τζι Σιάνγκ Του» (Ουτοπία). Η Ουτοπία προσπαθεί να ερμηνεύσει τον μαοϊσμό κυρίως ως μια μορφή εθνικισμού. Άλλοι ακτιβιστές της αριστεράς αυτοαποκαλούνται μαρξιστές-λενινιστές-μαοϊκοί. Και κάνουν κριτική στην Ουτοπία για την εθνικιστική της τάση.
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τις μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται από τη νέα κυβέρνηση του Πεκίνου ως νεοφιλελεύθερες; Και τι είδους επιπτώσεις θα έχουν πάνω στην κινεζική κοινωνία;
Ο κινέζικος καπιταλισμός ωφελήθηκε πολύ από την παγκόσμια νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση, παίρνοντας τη θέση του κύριου προμηθευτή εργατικών χεριών με χαμηλό κόστος για την παγκόσμια αγορά. Προς το παρόν, δεν είναι ξεκάθαρο τι θέλουν να κάνουν οι κινεζικές ελίτ στο μέλλον. Μα η παγκόσμια τράπεζα συνέστησε στην Κίνα να ιδιωτικοποιήσει τις κρατικές επιχειρήσεις που απομένουν και να ιδιωτικοποιήσει την ιδιοκτησία στις αγροτικές περιοχές. Ο νέος πρωθυπουργός Λι Κεκιάνγκ, είναι ευρέως γνωστός επειδή στήριξε με ενθουσιασμό τις συστάσεις της παγκόσμιας τράπεζας. Αν υλοποιηθεί το σχέδιο του Λι Κεκιάνγκ, θα σημαίνει ότι η Κίνα επέλεξε αποφασιστικά το νεοφιλελεύθερο δρόμο.
Πόσο είναι ακόμη σημαντικό το κράτος στην οπτική της νέας αριστεράς;
Το κράτος είναι πάντοτε σημαντικό. Υποθέτω, όμως, ότι το πραγματικό ζήτημα δεν είναι αν το κράτος παραμένει σημαντικό, μα αν το κράτος είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για να ρυθμίζει τις αντιθέσεις του κινέζικου καπιταλισμού. Αν η κινεζική καπιταλιστική τάξη δεν είναι διατεθειμένη να παραιτηθεί από ένα μεγάλο μέρος του σημερινού της πλούτου, προκειμένου να ελαφρυνθούν οι διάφορες οικονομικές, κοινωνικές και οικολογικές αντιθέσεις, αυτές οι αντιθέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε μια σοβαρή κρίση την κινέζικη κοινωνία σε πέντε-δέκα χρόνια. Όταν θα συμβεί αυτό, δε θα είναι μόνο μια κρίση του κράτους της Κίνας, αλλά και μια κρίση του κινέζικου καπιταλισμού. Και όχι μόνο.
(ελληνική μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς epohi.gr 24 Μάρτιος 2013)