της Συντακτικής Επιτροπής της ΚΟΜΕΠ 
Τον Ιούλη του 2010, αντιπροσωπεία κομμάτων χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, μεταξύ αυτών και του ΚΚΕ, επισκέφθηκε τη ΛΔ Κίνας, μετά από πρόσκληση του ΚΚ Κίνας. Σκοπός της επίσκεψης ήταν η ενημέρωση των κομμάτων για τους στόχους και την πορεία του λεγόμενου «σοσιαλισμού της αγοράς». Η αντιπροσωπεία ήταν ανομοιογενής, δεδομένου ότι συμμετείχαν κόμματα με σημαντικές ιδεολογικοπολιτικές διαφορές, ανάμεσά τους και κόμματα που πρωτοστατούν στο ευρωπαϊκό οπορτουνιστικό κέντρο, το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς, όπως το Γαλλικό ΚΚ και η «Αριστερά» της Γερμανίας.
Τις τρεις πρώτες ημέρες της επίσκεψης η αντιπροσωπεία έμεινε στο Πεκίνο, όπου τα μέλη της είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν διαλέξεις οργανωμένες από Τμήματα της ΚΕ του ΚΚΚ. Τα θέματα των διαλέξεων αφορούσαν την αντίληψη του ΚΚΚ για το «σοσιαλισμό της αγοράς», ζητήματα της κομματικής οικοδόμησης κ.ά.
Στη συνέχεια η αντιπροσωπεία επισκέφθηκε την Τσονγκίνγκ (Chongqing), 1.500 χλμ. ΝΔ του Πεκίνου. Μια πόλη με 34.000.000 κατοίκους, τον πιο πολυάριθμο δήμο στον κόσμο, που διετέλεσε πρωτεύουσα της Κίνας το διάστημα 1937-1945. Η Τσονγκίνγκ είναι ένας από τους τέσσερις δήμους, των οποίων ουσιαστικά οι δημοτικές αρχές λειτουργούν ως περιφερειακές κυβερνήσεις (οι υπόλοιποι είναι το Πεκίνο, η Σαγκάη και η Τανζίν). Στα πλαίσια της επίσκεψης στην ευρύτερη περιοχή του Τσονγκίνγκ η αντιπροσωπεία επισκέφθηκε την αγροτική περιοχή Μπέιμπεϊ (BeiBei).
Επόμενος σταθμός ήταν η πόλη Τσινγκντάο (Qingdao), στην περιφέρεια Σαντόνγκ (Sandong). Πρόκειται για πόλη 10.000.000 κατοίκων στην ανατολική ακτή της Κίνας, ΝΑ του Πεκίνου, όπου έγιναν οι αγώνες ιστιοπλοΐας στους Ολυμπιακούς του 2008.
Τρίτος σταθμός αποτέλεσε το Γουεϊφάνγκ (Weifang) με πληθυσμό 8.500.000 κάτοικους, 150 χλμ. βόρεια του Τσινγκντάο, στην ίδια περιφέρεια του Σανντόνγκ. Με έδρα το Γουεϊφάνγκ πραγματοποιήθηκαν μια σειρά επισκέψεις στην κομητεία Τσανγκλ (Changle), όπου βρίσκεται μια πολύ μεγάλη βιομηχανική ζώνη καθώς και η Ζώνη Επιχειρήσεων Υψηλής και Νέας Τεχνολογίας. Επίσης τα μέλη της αντιπροσωπείας επισκέφθηκαν την κοινότητα Γινγκγιουάν (Yingyuan) της περιοχής Κιουγέν (Kuiwen), όπου ενημερώθηκαν για το πώς λειτουργούν τα τοπικά όργανα διοίκησης.
Η Συντακτική Επιτροπή της ΚΟΜΕΠ συζήτησε με τον Κύριλλο Παπασταύρου, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, υπεύθυνο της Ιδεολογικής Επιτροπής, που πήρε μέρος σε αυτή την επίσκεψη.
* * *
Ερώτηση: Μπορείτε να μας δώσετε ορισμένες σύντομες ιστορικές πληροφορίες για τη ΛΔ της Κίνας;
Απάντηση: Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ιδρύθηκε το 1949 ως αποτέλεσμα μακρόχρονης πάλης των ένοπλων επαναστατικών δυνάμεων, υπό την ηγεσία του ΚΚΚ, ενάντια στην ιαπωνική κατοχή και αργότερα ενάντια στις ένοπλες αστικές δυνάμεις του κόμματος Κουομιτάνγκ.
Με τη στήριξη της ΕΣΣΔ, η Κίνα έκανε τα πρώτα βήματα στην κατεύθυνση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Χιλιάδες Σοβιετικοί τεχνικοί εγκαταστάθηκαν στην Κίνα στη δεκαετία του 1950, ενώ ταυτόχρονα χιλιάδες Κινέζοι επιστήμονες και τεχνικοί εκπαιδεύονταν στην ΕΣΣΔ.
Η Κίνα του 1949 έχει μεγάλες ομοιότητες με την τσαρική Ρωσία του 1917. Δηλαδή υπήρχαν μεγάλα βιομηχανικά κέντρα (όπως η Σαγκάη, η Καντόνα κ.ά.) όπου ήταν εγκατεστημένα ξένα μονοπώλια, στα οποία ήταν συγκεντρωμένη η εργατική τάξη. Αντίθετα, η αγροτική ενδοχώρα, ιδιαίτερα των ανατολικών περιοχών, βρισκόταν σε ημιφεουδαρχική κατάσταση. Βεβαίως η κινεζική επανάσταση νίκησε σε ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον - από την άποψη του συσχετισμού δυνάμεων- σε σχέση με την Οκτωβριανή, αφού δεν ήταν μόνη της στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Το αν και σε ποιο βαθμό αξιοποιήθηκε η πείρα της Οχτωβριανής επανάστασης και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης της ΕΣΣΔ είναι ζήτημα έρευνας. Πάντως οι ηγέτες του ΚΚ Κίνας, ήδη από τη δεκαετία του 1950, σημείωναν ότι είχαν σημαντικές διαφορές σε σχέση με τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ.
Από την ίδρυσή του το ΚΚΚ είχε έντονη ιδεολογική επίδραση από την αστική τάξη και ιδιαίτερα τον αστικό εθνικισμό που ενέπνευσε τη δημοκρατική αστική επανάσταση, η οποία ανέτρεψε την αυτοκρατορία των Κινγκ το 1912. Αυτό αποτυπώθηκε σε μια σειρά κείμενα και θέσεις του ΚΚ Κίνας, όπου ουσιαστικά το ταξικό ταυτίζεται με το εθνικό. Η αγροτική σύνθεση του κόμματος και η υπερτίμηση του ρόλου των αγροτών στην επανάσταση έγινε άλλωστε αντικείμενο κριτικής εκ μέρους της Κομμουνιστικής Διεθνούς τη δεκαετία του 1920.
Η κοινωνική συμμαχία, στην οποία στηρίχθηκε η κινέζικη επανάσταση, εκτός από τις μικροαστικές και αγροτικές μάζες, περιλάμβανε και τμήμα της αστικής τάξης (τη λεγόμενη «εθνική αστική τάξη») που επιδίωκε την ολοκλήρωση του κινέζικου κράτους (σημειώνουμε ότι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, από το 1916 έως το 1928, η Κίνα ήταν ουσιαστικά χωρισμένη σε κρατίδια υπό στρατιωτική ηγεσία), αντιδρούσε στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και διεκδικούσε κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας της χώρας. Το ΚΚ Κίνας με διάφορες παραλλαγές υιοθέτησε την άποψη ότι μπορούσε να πραγματοποιήσει τη σοσιαλιστική οικοδόμηση χωρίς να διαταράξει αυτή τη συμμαχία.
Ο συμβιβασμός του ΚΚ Κίνας με τμήμα της αστικής τάξης εκφράστηκε και με τη θεώρηση της εξουσίας στη ΛΔ της Κίνας ως «δικτατορίας του λαού», στον οποίο συγκαταλέγονταν η εργατική τάξη, η αγροτιά, η μικροαστική τάξη των πόλεων και η «εθνική αστική τάξη» ενάντια «στους βαλέδες του ιμπεριαλισμού». Αυτή η συμμαχία εκφράζεται σε συμβολικό επίπεδο και στη σημαία της ΛΔ της Κίνας (το μεγάλο άστρο συμβολίζει το Κόμμα και τα τέσσερα μικρότερα την εργατική τάξη, την αγροτιά, τους μικροαστούς και την εθνική αστική τάξη αντίστοιχα).
Μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ οι σχέσεις της ΛΔ της Κίνας και της ΕΣΣΔ πέρασαν σε νέα φάση. Η κριτική στάση του ΚΚ Κίνας σε μια σειρά πλευρές των αποφάσεων του 20ού Συνεδρίου (αντισταλινισμός, ειρηνική συνύπαρξη κλπ.) και στην οπορτουνιστική στροφή του ΚΚΣΕ ήταν αντιφατική και ουσιαστικά δε στηρίχτηκε στην υπεράσπιση των νομοτελειών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αφού το ίδιο στην πράξη τις αμφισβητούσε. Οι διαφωνίες του ΚΚΚ με το ΚΚΣΕ ουσιαστικά αφορούσαν διακρατικές διαφορές αμφισβήτησης και διεκδίκησης κυριαρχίας σε εδάφη.
Στην πραγματικότητα, το ΚΚΚ δεν αντέδρασε στη γραμμή του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ παρά μόνο όταν οξύνθηκαν οι σχέσεις των δύο κρατών με αφορμή τη μεθοριακή Κινεζο-Ινδική διένεξη στη δεκαετία του 1960. Οριστική ρήξη ανάμεσα στις δύο χώρες επέφερε η θέση της ΕΣΣΔ για τα πυρηνικά όπλα. Το ΚΚΚ υιοθετώντας τη «θεωρία των τριών κόσμων»1 οδηγήθηκε σε μια γραμμή εξωτερικής πολιτικής που αντιμετώπιζε την ΕΣΣΔ ως «σοσιαλιμπεριαλιστικό» κράτος, ακόμα και ως πιο άμεσο εχθρό σε σχέση με τις ΗΠΑ.
Το ΚΚ Κίνας αξιοποίησε την κριτική του στάση σε πλευρές του 20ού Συνεδρίου για να συνδεθεί με μια σειρά δυνάμεις μέσα στα ΚΚ που διαφωνούσαν με το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ και την οπορτουνιστική στροφή που συντελέστηκε στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Με την παρέμβαση του ΚΚΚ, δυνάμεις των ΚΚ αποσχίσθηκαν από αυτά και συγκρότησαν ξεχωριστά κόμματα και οργανώσεις, διαμορφώνοντας το λεγόμενο «μαοϊκό ρεύμα».
Η περίοδος της Πολιτιστικής Επανάστασης (1965-1975) αποτέλεσε μια ταραγμένη περίοδο σκληρής ταξικής πάλης στην ιστορία της ΛΔ Κίνας (και εσωκομματικής στην ιστορία του ΚΚΚ), περίοδο που χρειάζεται ιδιαίτερη μελέτη. Το τέλος της Πολιτιστικής Επανάστασης βρήκε ενισχυμένες τις πιο δεξιές τάσεις στην ηγεσία του ΚΚΚ. Ετσι επικράτησε μια γραμμή υποχώρησης απέναντι στις κοινωνικές τάξεις που διεκδικούσαν ενίσχυση των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων. Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις του 1978 ουσιαστικά έθεταν σε αμφισβήτηση την όποια πορεία προς σοσιαλιστική οικοδόμηση είχε συντελεσθεί και άνοιγαν σταδιακά το δρόμο ισχυροποίησης της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας. Αυτή η πορεία πήρε νέα δυναμική με το Πρόγραμμα του 1992.
Ερώτηση: Πώς σχολιάζετε τις θεωρητικές θέσεις του ΚΚΚ;
Απάντηση: Οι διαφωνίες του ΚΚΚ σε σχέση με την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ την περίοδο 1924-1953 και η συζήτηση περί «σοβιετικού μοντέλου» δεν είναι κάτι νέο. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το ΚΚΚ απέρριψε τον αντισταλινισμό, είχε υιοθετήσει από τη δεκαετία του 1950 θέσεις που δε διέφεραν από τις απόψεις που ανέπτυξαν μια σειρά δυνάμεις οι οποίες υποστήριζαν το λεγόμενο «εθνικό δρόμο» (σε αντίθεση με το σοβιετικό) για το σοσιαλισμό, που σήμαινε σοσιαλιστική οικοδόμηση σε συμβιβασμό με τμήματα της αστικής τάξης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Μάο Τσε Τουνγκ επεσήμανε μια σειρά διαφορές ανάμεσα στη ΛΔ της Κίνας και την ΕΣΣΔ στην κολεκτιβοποίηση της αγροτικής οικονομίας, στην πολιτική του ΚΚΚ απέναντι στους καπιταλιστές κ.ά.
Σημειώνουμε ότι σε ντοκουμέντο του ΚΚΚ του 1981 αναφέρεται ότι για το ΚΚΚ δεν υπάρχει σταθερό μοντέλο για την ανάπτυξη των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής και ότι, σε κάθε φάση, καθήκον είναι να δημιουργούνται οι κατάλληλες μορφές των σχέσεων παραγωγής που να συμφωνούν με τις ανάγκες των ολοένα αυξανόμενων παραγωγικών δυνάμεων και να διευκολύνουν τη συνεχή πρόοδό τους.
Ειδικότερα, για τη θεωρία του «σοσιαλισμού της αγοράς», θα έλεγα ότι δεν είναι καθόλου πρωτότυπη, αποτελεί μετεξέλιξη παλιότερων αντιλήψεων που είχαν επικρατήσει σε σοσιαλιστικά κράτη από τη δεκαετία του 1960, με ρίζες σε θέσεις που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια της Β΄ Διεθνούς.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για εγκατάλειψη της μαρξιστικής αντίληψης και προσχώρηση σε σοσιαλδημοκρατικές θέσεις που υποστήριζαν ότι η οικοδόμηση του σοσιαλισμού είναι δυνατή μέσω της καπιταλιστικής ανάπτυξης σε χώρες (όπως π.χ. η τσαρική Ρωσία) που, αν και είχαν κυριαρχήσει οι καπιταλιστικές σχέσεις, χαρακτηρίζονταν από εκτεταμένη ύπαρξη προκαπιταλιστικών σχέσεων και μεγάλες ανισομετρίες. Εκφραση αυτής της αντίληψης ήταν οι απόψεις του Ν. Μπουχάριν στους κόλπους του ΠΚΚ(μπ), ο οποίος δεν κατανοούσε σωστά τη διαλεκτική ενότητα των παραγωγικών δυνάμεων και των σχέσεων παραγωγής και ιδιαίτερα το γεγονός ότι η ανάπτυξη των νέων κοινωνικών σχέσεων, των κομμουνιστικών, δεν πραγματοποιείται αυθόρμητα, αλλά ως αποτέλεσμα της επαναστατικής πολιτικής δράσης υπό την καθοδήγηση του ΚΚ. Στην ουσία αυτές οι θέσεις, αν και απορρίφθηκαν στην ΕΣΣΔ κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930, σε συνθήκες που ακόμα υπήρχαν καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, επανήλθαν ως προς την ουσία τους ενισχυμένες τη δεκαετία του 1950 με νέα μορφή, όταν οι καπιταλιστικές σχέσεις είχαν πια εκμηδενιστεί. Η αναθεωρητική αυτή αντίληψη που επέδρασε στην οπορτουνιστική στροφή στο ΚΚΣΕ αξιοποίησε αντιφάσεις που υπήρξαν στη θεωρητική θεμελίωση της πολιτικής κατεύθυνσης του ΚΚΣΕ ως το 20ό Συνέδριο, η οποία θεωρούσε ότι η οικοδόμηση του σοσιαλισμού προϋποθέτει το ξεπέρασμα των κατάλοιπων του καπιταλισμού και της εμπορευματικής παραγωγής.
Η θεωρητική τεκμηρίωση του «σοσιαλισμού της αγοράς» παραγνωρίζει το γεγονός ότι η λειτουργία της αγοράς γενικεύεται, αποκτά ρυθμιστικό χαρακτήρα μόνο στο βαθμό που γίνεται εμπόρευμα η εργατική δύναμη, δηλαδή όταν κυριαρχούν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Ομως η λειτουργία της αγοράς έρχεται σε αντίθεση με τον άμεσα κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας, δηλαδή με το γεγονός ότι η παραγωγή πραγματοποιείται σχεδιασμένα με σκοπό την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών ήδη από την ανώριμη κομμουνιστική, δηλαδή τη σοσιαλιστική βαθμίδα. Γι’ αυτό και η ύπαρξη των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων δρα αντιφατικά ως προς την ανάπτυξη-οικοδόμηση των σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών σχέσεων. Πολύ περισσότερο όταν δεν πρόκειται απλώς για τη διατήρηση των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων, αλλά για την εκ νέου ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων, της σχέσης κεφαλαίου-μισθωτής εργασίας.
Θεωρούμε ότι είναι άποψη σκεπασμένη με «φύλο συκής» αυτή που υποστηρίζει την αγοραία παραγωγή με μοναδικό σκοπό την ανταλλαγή ή δεν παραδέχεται ότι το κέρδος είναι υλοποιημένη υπεραξία. Αλλά και από μια άλλη άποψη γίνεται παραχάραξη της ιστορίας. Αποσιωπάται το γεγονός ότι στην ΕΣΣΔ στις δεκαετίες του 1920 και 1930 υπήρξε αλματώδης ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων με τον εξηλεκτρισμό, την εκβιομηχάνιση, την εξάλειψη του αναλφαβητισμού που στηρίχθηκαν στον κεντρικό σχεδιασμό, στην κοινωνική ιδιοκτησία των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής.
Η ύπαρξη σε μεγάλη έκταση προκαπιταλιστικών σχέσεων σε μια χώρα είναι βεβαίως ένα ζήτημα που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν στη διαδικασία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, στο τι είδους μεταβατικά μέτρα θα πρέπει να παρθούν, προκειμένου να προετοιμαστεί η υλική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, εκεί που η καθυστέρησή τους ακόμα δικαιολογεί αυτοαπασχόληση ή πρωτόγονο κοινοτισμό.
Αποσιωπάται το γεγονός ότι οι Μαρξ - Ενγκελς και Λένιν είχαν επεξεργαστεί τη δυνατότητα κοινωνίες με πολύ καθυστερημένες προκαπιταλιστικές σχέσεις να πραγματοποιήσουν άλμα περάσματος προς το σοσιαλισμό, παρακάμπτοντας τον καπιταλισμό, στηριζόμενες στη νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση σε μια πιο ανεπτυγμένη καπιταλιστική χώρα. Αυτό έγινε πράξη στην περίπτωση της Οκτωβριανής Επανάστασης, όταν με μοχλό την ανάπτυξη των σοσιαλιστικών σχέσεων στα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα της Ρωσίας «τραβήχτηκαν» και οι μισο-μεσαιωνικές ανατολικές αποικίες της στη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Στη Σοβιετική Ενωση οι μπολσεβίκοι έδωσαν έμφαση σε αυτό που χαρακτήριζαν ως ξεπέρασμα της πολυμορφίας, δηλαδή το ξεπέρασμα της συνύπαρξης διαφορετικών τρόπων παραγωγής στη βάση της κυριαρχίας των σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών σχέσεων στη βιομηχανία. Τηρουμένων των αναλογιών, το ίδιο καθήκον έμπαινε και μπροστά στην κινέζικη επανάσταση.
Αν και ως κόμμα έχουμε ασχοληθεί με όλη την πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ, τους παράγοντες που επέδρασαν σε διάφορες φάσεις και καμπές της, δεν έχουμε ασχοληθεί εξίσου με όλη την πορεία της ιστορίας της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.
Ωστόσο, επί της ουσίας, η αντίληψη του ΚΚΚ για το «σοσιαλισμό της αγοράς» ταυτίζεται με τη σοσιαλδημοκρατική αντίληψη περί μικτής οικονομίας. Η διαφορά είναι ότι στην περίπτωση του ΚΚΚ, τα χαρακτηριστικά της λεγόμενης μικτής οικονομίας χαρακτηρίζονται ως «πρώιμο στάδιο του σοσιαλισμού ή μακρά μεταβατική περίοδος» που σε 50 ή 100 χρόνια θα οδηγήσει στην ολοκληρωμένη σοσιαλιστική οικοδόμηση, θέση που δημιουργεί συγχύσεις στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα.
Ο λεγόμενος «σοσιαλισμός με κινέζικα χαρακτηριστικά» δεν είναι όμως μόνο θεωρητική ανάλυση, αλλά και κυβερνητική πολιτική του ΚΚΚ, με άμεσες επιπτώσεις στην όξυνση των ταξικών αντιθέσεων στην κινεζική κοινωνία και την αντανάκλασή τους στο διεθνή καπιταλισμό.
Ερώτηση: Μπορείτε να μας δώσετε ορισμένα στοιχεία για το πώς υλοποιείται στην πράξη ο λεγόμενος «σοσιαλισμός της αγοράς» με βάση τις παραγωγικές μονάδες που επισκεφθήκατε;
Απάντηση: Ο βασικός πυλώνας των μεταρρυθμίσεων που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια αφορούσε την ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων και τη δυνατότητα ίδρυσης ιδιωτικών καπιταλιστικών επιχειρήσεων σε μια σειρά κλάδους της οικονομίας, προσελκύοντας και επενδύσεις ξένου κεφαλαίου. Ορισμένες πηγές του 1987, σχεδόν 10 χρόνια μετά την έναρξη της πολιτικής μεταρρυθμίσεων, αναφέρουν ότι στόχος της Κίνας για το 1990 ήταν η δημιουργία 50.000.000 μικρών ή μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων. Ετσι, ενώ το 1978 υπήρχαν μόνο 180.000, το 1985 υπήρχαν 11.640.000 ιδιωτικές επιχειρήσεις. Σε αυτό το διάστημα μια σειρά κρατικές επιχειρήσεις έγιναν μετοχικές με αποτέλεσμα είτε την εξ ολοκλήρου ιδιωτικοποίησή τους είτε τη συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων στη μετοχική σύνθεσή τους, δηλαδή τη λειτουργία τους ως μικτές.
Εδώ και αρκετά χρόνια οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες της ΛΔ Κίνας υποστηρίζουν ότι στη χώρα κυριαρχούν οι καπιταλιστικές σχέσεις, αν και το ΚΚ Κίνας δε χαρακτηρίζει με τον ίδιο τρόπο τις αλλαγές. Είναι ενδεικτική η συνέντευξη του Fan Gang -διευθυντή του Κινέζικου Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών, καθηγητή της Κινέζικης Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών και στελέχους της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας- στο περιοδικό «Business Week», τον Αύγουστο του 2005, στην οποία υποστηρίζει ότι το μεγαλύτερο επίτευγμα της μεταρρύθμισης αφορά την ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων και ότι ο ιδιωτικός τομέας αντιπροσωπεύει το 70% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, ότι υπάρχουν 200 μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις -βασικά στην κοινή ωφέλεια, στη βαριά βιομηχανία, στη βιομηχανία πρώτων υλών κ.α.- ενώ χαρακτηρίζει την Κίνα ως «ιδιωτική οικονομία», επισημαίνοντας την καθυστέρηση της μεταρρύθμισης -τότε- στο χρηματοπιστωτικό τομέα.
Είχαμε τη δυνατότητα κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας να δούμε μια σειρά παραγωγικές μονάδες που επιβεβαιώνουν αυτές τις εκτιμήσεις.
Απ’ όλες τις επιχειρήσεις που επισκεφθήκαμε, δυο μόνο θεωρούνται κρατικές: η Weichai Power LTD με 10.000 εργαζόμενους, εταιρία παραγωγής κινητήρων ντίζελ, καθώς και η εταιρία ηλεκτρικών ειδών Haier, που απασχολεί 60.000 εργάτες σε όλο τον κόσμο και ιδρύθηκε το 1985 ως εταιρία ψυγείων. Πρόκειται για μετοχικές επιχειρήσεις στις οποίες το κράτος ελέγχει το βασικό πακέτο των μετοχών.
Ταυτόχρονα επισκεφθήκαμε και μια σειρά αμιγώς ιδιωτικές επιχειρήσεις, όπως το εργοστάσιο κατασκευής-συναρμολόγησης αυτοκινήτων LIFAN GROUP στην ευρύτερη περιοχή Τσονγκίνγκ, τα εργοστάσια της εταιρίας πετροχημικών JEF, που αποτελεί σύμπραξη με ιαπωνικό μονοπώλιο στη βιομηχανική ζώνη Τσανγκίλ, την εταιρία παραγωγής ηλεκτρικών ποδηλάτων, μοτοποδηλάτων και αυτοκινήτων Buyin, τη χαρτοποιεία OSK. Επισκεφθήκαμε επίσης μια σειρά επιχειρήσεις στη ζώνη υψηλής τεχνολογίας του Γουεϊφάνγκ, όπως την εταιρία ακουστικών ειδών GOERTEK που ιδρύθηκε το 2001 με 10.000 εργαζόμενους, την εταιρία AOD που παράγει οπτικές ίνες, λαμπτήρες, ηλιακά πάνελ κ.ά. με 600 εργάτες, την εταιρία Inspur που παράγει ημιαγωγούς λέιζερ και LED (διόδους εκπομπής φωτός) με 870 εργάτες.
Σημειώνουμε ότι από τις 130 μεγάλες επιχειρήσεις που υπάρχουν στη Ζώνη Υψηλής και Νέας Τεχνολογίας στην περιοχή Γουεϊφάγκ θεωρείται κρατική μόνο η Weichai Power LTD που προαναφέραμε.
Οι κυβερνητικοί ή τοπικοί σχεδιασμοί έχουν τα χαρακτηριστικά ανάλογων κρατών με διακηρυγμένο τον καπιταλιστικό τους χαρακτήρα. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της λεγόμενης «Πέτρινης Πόλης», που βρίσκεται στην περιοχή του Τσανγκίλ. Πρόκειται για ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο που ξεκίνησε το 2009 και ολοκληρώθηκε μέσα σε 1 χρόνο ως αποτέλεσμα της εντατικής δουλειάς χιλιάδων εργατών, το οποίο θα φιλοξενήσει καταστήματα, γραφεία κλπ. που ασχολούνται με την εμπορία πολύτιμων λίθων, κυρίως ρουμπινιών. Προβλέπεται στο εμπορικό κέντρο να απασχοληθούν γύρω στους 40.000 εργαζόμενοι.
Ερώτηση: Ακούμε συχνά για τους λεγόμενους «μισθούς Κίνας». Μπορείτε να μας δώσετε ορισμένα στοιχεία για την πολιτική που ακολουθείται σε σχέση με τους μισθούς στη ΛΔ της Κίνας;
Απάντηση: Είναι ζήτημα που θέλει μελέτη κατά πόσον εφαρμόστηκε στην Κίνα η κατανομή με βάση την εργασία, ποια έκταση πήρε αυτή και για ποιο διάστημα. Τα λεγόμενα «παραγωγικά στοιχεία» για τη διαμόρφωση μισθών, π.χ. παραγωγικότητα, συνθετότητα της εργασίας, κερδοφορία της επιχείρησης κλπ., προβάλλονται για να συγκαλύψουν την πραγματικότητα της μισθωτής εργασίας, δηλαδή την αγορά της εργατικής δύναμης από το κεφάλαιο και την απομύζηση υπεραξίας.
Στο έδαφος των μεταρρυθμίσεων και των ιδιωτικοποιήσεων η μισθωτή εργασία δεν αφορά μόνο τις νεοϊδρυθείσες ιδιωτικές εταιρίες ή τις επενδύσεις των ξένων μονοπωλίων, αλλά και τις κρατικές, μικτές ή εξ ολοκλήρου κρατικές.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 η κυβέρνηση ξεκίνησε να δίνει στις κρατικές επιχειρήσεις περισσότερη ελευθερία στον καθορισμό των μισθών. Επιτράπηκε στις κρατικές επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν τα κέρδη μετά φόρων για μπόνους και προσωρινές μισθολογικές αυξήσεις. Στη δεκαετία του 1990 το σύστημα απελευθερώθηκε ακόμα περισσότερο και επιτράπηκε στις κρατικές επιχειρήσεις να εφαρμόζουν τη δική τους εσωτερική μισθολογική κλίμακα μέσα στα όρια που προέβλεπε η κρατική νομθεσία.
Ο Εργασιακός Νόμος του 1994 επέτρεψε στις διοικήσεις των κρατικών επιχειρήσεων να καθορίζουν τους μισθούς από μόνες τους με βάση την αγορά (προσφορά-ζήτηση), την παραγωγικότητα και την κερδοφορία της επιχείρησης, όπως αναφέρουν. Από το 1995 οι κρατικές επιχειρήσεις, οι οποίες ήταν εισηγμένες στα χρηματιστήρια του Σινζέν και της Σαγκάης, είχαν το δικαίωμα να καθορίζουν οι ίδιες τους μισθούς. Από τις κρατικές επιχειρήσεις, οι οποίες τότε υπολογίζονταν σε 100.000, οι 40.000 περίπου εξέδωσαν μετοχές και καθόρισαν τους μισθούς σύμφωνα με αυτό το σύστημα.
Οι επισκέψεις που κάναμε στις παραγωγικές μονάδες μάς έδωσαν μια εικόνα πρώτ’ απ’ όλα για τα πραγματικά χαμηλά επίπεδα των μισθών, π.χ. στην αυτοκινητοβιομηχανία LIFAN το μεροκάματο είναι 1-2 ευρώ την ημέρα. Αλλά αυτό το μεροκάμματο δεν αντανακλά ένα περιορισμένο ύψος εργασιακού χρηματικού εισοδήματος σε σοσιαλιστική οικονομία, όπου το μεγαλύτερο μέρος των κοινωνικών αναγκών καλύπτεται με δημόσιες δωρεάν υπηρεσίες ή οι τιμές των προϊόντων έχουν συμβολικό χαρακτήρα. Στην προκείμενη περίπτωση όμως έχουμε μισθωτή εργασία, τιμή πώλησης της εργατικής δύναμης και μάλιστα σε συνθήκες που δεν εξασφαλίζεται πρόσβαση σε δημόσια δωρεάν υγεία, πρόνοια, παιδεία, κοινωνική ασφάλιση παρά μόνο για ορισμένες κατηγορίες πληθυσμού.
Ταυτόχρονα και στις επιχειρήσεις «αιχμής», όπως αυτές των νέων τεχνολογιών, οι μηνιαίοι μισθοί μπορεί να είναι πενταπλάσιοι συγκριτικά με τους μισθούς της αυτοκινητοβιομηχανίας, φτάνοντας τα 150-250 ευρώ (1.500-2.500 γιουάν), με τους μισθούς των διευθυντικών στελεχών να φτάνουν τα 1.000 ευρώ (10.000 γιουάν), είναι όμως πολύ πιο χαμηλοί σε σχέση με τους αντίστοιχους στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Για παράδειγμα στην εταιρία GOERTEK οι μηνιαίοι μισθοί είναι 1.800 -2.500 γιουάν για τους εργάτες της παραγωγής, 3.000-10.000 για τα διευθυντικά στελέχη. Στην AOD ο μέσος μηνιαίος μισθός είναι 1.500 γιουάν το μήνα και για τα στελέχη 10.000 γιουάν το μήνα.
Τα στελέχη του ΚΚΚ θεωρούν ότι οι χαμηλοί μισθοί είναι βασικό στοιχείο της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της Κίνας, υπηρετεί το στόχο προσέλκυσης επενδύσεων, αλλά και την εξαγωγή φτηνών εμπορευμάτων. Ταυτόχρονα όμως η διατήρηση χαμηλών μισθών προβληματίζει τόσο σε σχέση με την εξασφάλιση κοινωνικής συνοχής όσο και σε σχέση με τη διαρροή εξειδικευμένου - επιστημονικού δυναμικού στο εξωτερικό.
Ερώτηση: Μπορείτε να μας δώσετε ορισμένα στοιχεία σε σχέση με την αγροτική οικονομία;
Απάντηση: Μεταρρυθμίσεις στην κατεύθυνση της αγοράς έχουν πραγματοποιηθεί από το 1978 και στην αγροτική οικονομία, επιτρέποντας στους αγρότες να αξιοποιούν τις αγροτικές εκτάσεις που οι ίδιοι καλλιεργούν έξω από τη συλλογική παραγωγή της κοινότητας και να κρατούν για δική τους χρήση τη συγκομιδή από αυτές.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι η χρήση της γης είχε παραχωρηθεί στις κοινότητες (κομμούνες), χρησιμοποιούνταν ουσιαστικά ως κοινοτική ιδιοκτησία, δουλευόταν συλλογικά και το προϊόν ανήκε στην κοινότητα. Μετά τις μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του 1978 δόθηκε ατομικό δικαίωμα στη χρήση γης και ατομική ιδιοκτησία στα παραγόμενα προϊόντα. Τα επόμενα χρόνια αυτό το δικαίωμα διευρύνθηκε, συμπεριλαμβάνοντας το δικαίωμα αγοράς, πώλησης και μεταβίβασης του δικαιώματος χρήσης. Το γεγονός αυτό διευκόλυνε την προσπάθεια ανάπτυξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας στη γη.
Δυστυχώς κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας δεν είχαμε τη δυνατότητα να επισκεφθούμε κάποια μονάδα αγροτικής παραγωγής. Επισκεφθήκαμε όμως ένα συνεταιρισμό στην αγροτική περιοχή του Μπέιμπεϊ (Beibei) κοντά στο Τσονγκίνγκ, όπου διαπιστώσαμε πως προωθούνται αλλαγές στη χρήση της γης στην κατεύθυνση καπιταλιστικής αξιοποίησής της.
Ο συνεταιρισμός στο χωριό που επισκεφθήκαμε αποτελείται από 120 νοικοκυριά που παλιότερα ασχολούνταν με τη χοιροτροφία. Σήμερα έχουν μικρές καλλιέργειες λουλουδιών και μεγάλες στέρνες (μικρές λίμνες) με ψάρια που αναπαράγονται με φυσικό τρόπο. Δεν πρόκειται βεβαίως για παραγωγικό συνεταιρισμό αλλά για προμηθευτικό-εμπορικό. Τα ψάρια διοχετεύονται σε εστιατόρια της περιοχής μέσω ενός συστήματος συνεταιριστικού εμπορίου. Στόχος είναι να αναπτύξουν «ιχθυο-τουρισμό» (κατά τον αγροτουρισμό), δηλαδή να φτιάξουν ξενοδοχεία, κοιτώνες για να φιλοξενούν αυτούς που θέλουν να συνδυάσουν διακοπές με ψάρεμα, φυσική ζωή κλπ.
Εχει σημασία το γεγονός ότι η αλλαγή της παραγωγής έγινε με πρωτοβουλία των κατοίκων του χωριού, αφού διαπίστωσαν ότι η χοιροτροφία δεν ήταν αποδοτική. Σήμερα τα έσοδα που έχουν από τη φυσικού τύπου ιχθυοκαλλιέργεια και την καλλιέργεια λουλουδιών φτάνουν περίπου τα 1.000 γιουάν το μήνα (δηλαδή γύρω στα 100 ευρώ, ποσό διπλάσιο από το εισόδημα του εργάτη στην αυτοκινητοβιομηχανία Lifan που βρίσκεται στην ίδια περιοχή), ενώ επίσης έχουν ιδιόκτητα σπίτια, παράγουν προϊόντα για δική τους χρήση στα πλαίσια του ατομικού νοικοκυριού, έχουν τη δυνατότητα να αναπτύσσουν και άλλες οικονομικές δραστηριότητες που αυξάνουν το εισόδημά τους, οι περισσότεροι έχουν ανοίξει τουριστικά καταστήματα, εστιατόρια, παίρνουν μερίδιο από την ενοικίαση γης στο κράτος κλπ., πληρώνοντας βεβαίως από το εισόδημά τους για παροχές υγείας, πρόνοιας κλπ.
Το χωριό αυτό ανήκει σε μια ευρύτερη περιφέρεια που περιλαμβάνει μια ολόκληρη κοιλάδα, συνολικού μήκους 50 χλμ. και 320.000 κατοίκων, η οποία βρίσκεται κάτω από τη διεύθυνση ενός αγροτικο-τεχνολογικού ινστιτούτου. Μας παρουσίασαν ένα συνολικό σχέδιο (θεωρείται πιλοτικό πρόγραμμα) για την ανάπτυξη της κοιλάδας, το οποίο στηρίζεται βασικά στην κατεύθυνση αλλαγής της χρήσης γης, από αγροτικές σε «αγροτουριστικές» δραστηριότητες και στην εφαρμογή σύγχρονων βιολογικών μεθόδων παραγωγής, δηλαδή χωρίς χρήση φυτοφαρμάκων, βιομηχανικών ζωοτροφών κλπ. Η γη που ανήκει στις κοινότητες νοικιάζεται από το κράτος και παραχωρείται σε ιδιωτικά κεφάλαια για αξιοποίηση. Σε μια μεγάλη περιοχή οικοδομούνται κατοικίες για αξιοποίηση από κατοίκους της περιοχής. Οι κατοικίες δεν προορίζονται μόνο για στέγαση, αλλά και για την ενοικίασή τους. Γενική κατεύθυνση είναι η ενίσχυση της δυνατότητας των κατοίκων να ανοίξουν μικρές ατομικές επιχειρήσεις κοιτώνων, εστιατορίων κλπ. Διαμορφώνονται χώροι με ζεστές πισίνες, αξιοποιώντας φυσικές ιαματικές πηγές, διοργανώνεται φεστιβάλ λουλουδιών, με σκοπό να ενισχυθεί η τουριστική κίνηση στην περιοχή. Η περιοχή βρίσκεται πολύ κοντά στο αεροδρόμιο και το επόμενο διάστημα πρόκειται να ολοκληρωθούν τα έργα οδικής σύνδεσής της με τον κεντρικό άξονα.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές στην αγροτική παραγωγή οξύνουν ανισομετρίες, εντείνουν την αναρχία στην παραγωγή, με αποτέλεσμα η αγροτική παραγωγή να μην πραγματοποιείται με βάση της λαϊκές ανάγκες και η χρήση γης να προσανατολίζεται με βάση τους στόχους του κέρδους μεγαλύτερων ή μικρότερων επιχειρήσεων. Ετσι η Κίνα έφτασε να εξαρτάται σε ορισμένα αγροτικά προϊόντα από τις εισαγωγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι σήμερα η Κίνα εισάγει από τις ΗΠΑ φασόλια σόγιας, στοιχείο βασικό για την κινεζική διατροφή, ενώ παλιότερα ήταν εξαγωγέας.
Ταυτόχρονα η μεγάλη ανισομετρία εκδηλώνεται και με μεγάλες εισοδηματικές διαφορές ανάμεσα στις διάφορες αγροτικές περιοχές. Ετσι π.χ. στην κομητεία του Τσανγκίλ που βρίσκεται στα Ανατολικά, όπου είναι ανεπτυγμένη η παραγωγή φρούτων και οπωροκηπευτικών, τα ετήσια έσοδα από την παραγωγή φτάνουν τα 100.000 γιουάν, δηλαδή το 100πλάσιο από αυτό στο Μπέιμπεϊ.
Ερώτηση: Στον ελληνικό και διεθνή Τύπο έχουν καταγραφεί αναφορές της ηγεσίας του ΚΚ Κίνας για την ανάγκη να αντιμετωπιστούν προβλήματα της οικονομικής ανάπτυξης. Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας σε σχέση με αυτό το ζήτημα;
Απάντηση: Τα προβλήματα που εντοπίζει το ΚΚΚ, όπως π.χ. η όξυνση της ανισομετρίας, η αύξηση της ανεργίας, το άνοιγμα της ψαλίδας πλούτου - φτώχιας, είναι αποδείξεις της κυριαρχίας των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Αντίθετα, η διαδικασία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, της σχεδιασμένης επέκτασης και κυριαρχίας των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής είναι διαδικασία εξάλειψης αυτών των προβλημάτων, γεγονός που αποτελεί και δείκτη της πορείας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Οι θέσεις που διατυπώνονται από την ηγεσία του ΚΚΚ για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων κινούνται στην κατεύθυνση της δικαιότερης αναδιανομής, της εξασφάλισης ενός δικτύου προστασίας για την κατηγορία του πληθυσμού που βρίσκεται σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Τη διαμόρφωση αυτού του πλαισίου ονομάζουν «αρμονική κοινωνία».
Σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στην 60ή επέτειο των Ηνωμένων Εθνών, στις 15 Σεπτέμβρη του 2006, ο Κινέζος πρόεδρος Χου Ζιντάο όρισε την «αρμονική κοινωνία» ως αυτή που εξασφαλίζει την ανάπτυξη με ολοκληρωμένο τρόπο, αυτή που δίνει πλήρη λειτουργία σε σύγχρονες ιδέες, όπως η «δημοκρατία», το «κράτος δικαίου, ισότητας και δικαιοσύνης», η «ζωντάνια», η «σταθερότητα», η «τάξη» και η «αρμονική συμβίωση» μεταξύ της ανθρωπότητας και της φύσης.
Στη θεματική συνάντηση που πραγματοποίησε η αντιπροσωπεία στο Πεκίνο, με τίτλο «Χτίζοντας μια σοσιαλιστική αρμονική κοινωνία», ο εισηγητής Gong Weibin, διευθυντής του Τμήματος Μελέτης και Ερευνας της Κινεζικής Ακαδημίας Διακυβέρνησης, έδωσε ορισμένα στοιχεία για τις μεγάλες ανισότητες στη χώρα, διαπιστώνοντας ότι παρά τις μεγάλες οικονομικές επιτυχίες η ζωή των αγροτών και των εργατών δε βελτιώνεται αναλογικά. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, το 20% των πλουσιότερων οικογενειών έχει το 59,3% του παραγόμενου πλούτου, ενώ το 20% των φτωχότερων οικογενειών έχει το 2,8%. Ανέφερε ότι η ανεργία έφτασε το 4,3% το 2009. Επίσης ανέφερε ότι τα τελευταία χρόνια χάνονται εκατομμύρια θέσεις εργασίας, στην επαρχία η υποαπασχόληση είναι μεγάλη, αυξήθηκαν οι αντιθέσεις ανάμεσα σε εργάτες και εργοδότες. Το 1987 είχαν καταγραφεί 6.000 περιπτώσεις συγκρούσεων στους εργασιακούς χώρους, το 2007 ήταν 35.000, το 2008 ήταν 69.300.
Σύμφωνα με την άποψη του εισηγητή, η «σοσιαλιστική κοινωνία της αρμονίας» θεμελιώνεται στους εξής άξονες: δημοκρατία, εφαρμογή του νόμου, αρμονία ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, μέτρα για κοινωνική δικαιοσύνη. Απαντώντας σε ερωτήσεις που έγιναν, εξήγησε την άποψή του ότι στη σχεδιασμένη οικονομία η κατανομή γίνεται με βάση την εργασία, αγνοώντας τη διάκριση ανάμεσα στη σύνθετη και την απλή εργασία. Ετσι πραγματοποιείται μια εξίσωση στην κατανομή του προϊόντος που είναι άδικη.
Στην κατεύθυνση άμβλυνσης κοινωνικών προβλημάτων αξιοποιούν τις λεγόμενες μορφές του Public-Private Partnership (PPP). Πρόκειται για συμβάσεις ανάμεσα στο κράτος και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία, η πρόνοια και άλλες κοινωνικές υπηρεσίες.
Εκτίμησή μας είναι ότι τα μέτρα που επεξεργάζεται το ΚΚΚ κινούνται στην κατεύθυνση διαχείρισης της πιο ακραίας φτώχειας, με σκοπό τον έλεγχο εστιών αντίδρασης. Παρόμοια προβλήματα και χειρισμοί υπάρχουν και σε καπιταλιστικές χώρες που στη διακυβέρνηση βρίσκονται αστικά φιλελεύθερα ή αστικοποιημένα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Η «αναδιανομή» του εισοδήματος που υπόσχονται δεν έχει καμιά σχέση ούτε με τις γενικευμένες παροχές του παρελθόντος ούτε πολύ περισσότερο με τη σχεδιοποιημένη ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών.
Την περίοδο που επισκεφτήκαμε την Κίνα ήταν έντονη η συζήτηση για τις απεργίες που είχαν ξεσπάσει σε μια σειρά επιχειρήσεις, περίπου 38 απεργίες, οι σημαντικότερες από τις οποίες οργανώθηκαν σε ξένα μονοπώλια. Στο διαδίκτυο είχε αναρτηθεί επιστολή βετεράνων στελεχών του ΚΚΚ που, με αφορμή τις απεργίες αλλά και τη βίαιη αντιμετώπισή τους από την εργοδοσία, εξέφρασαν την ανησυχία τους σε σχέση με την πορεία της Κίνας, ενώ καλούσαν την κινέζικη κυβέρνηση να εφαρμόσει το Σύνταγμα της χώρας.
Η θέση των κομματικών και κρατικών στελεχών που συναντήσαμε ήταν ότι τα αιτήματα ήταν δίκαια και ότι έπρεπε να ρυθμιστούν οι οξυμένες αντιθέσεις σε μια σειρά ξένες επιχειρήσεις, όπου ανώτατα στελέχη έχουν εισόδημα εκατονταπλάσιο από τους εργαζόμενους. Γι’ αυτό το λόγο η κινέζικη κυβέρνηση θα ετοίμαζε νόμο για τη ρύθμιση μισθολογικών και άλλων εργασιακών δικαιωμάτων, ειδικά στις πολυεθνικές επιχειρήσεις. Το ενδεχόμενο αύξησης των μισθών συνδέεται και με το ζήτημα που φαίνεται να απασχολεί μια σειρά Κινέζους αναλυτές για την ανάγκη τόνωσης της εσωτερικής αγοράς.
Ερώτηση: Υπάρχει η άποψη ότι το γεγονός πως το ΚΚ Κίνας βρίσκεται στην εξουσία αποτελεί εγγύηση για τη σοσιαλιστική πορεία της Κίνας. Πώς σχολιάζετε αυτή την άποψη;
Απάντηση: Πρέπει να βάλουμε ορισμένα κριτήρια.
Είναι δεδομένο ότι χωρίς επαναστατική θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατικό κόμμα. Το ζήτημα λοιπόν της επαναστατικής θεωρίας και της έκφρασής της σε πρόγραμμα, σε στρατηγική, αποτελεί κομβικό ζήτημα για ένα ΚΚ. Βεβαίως μια σειρά κόμματα μπορεί να αναφέρονται στο μαρξισμό-λενινισμό, όμως η υιοθέτηση της επαναστατικής θεωρίας δεν αποδεικνύεται από τις διακηρύξεις, αλλά από τη βαθιά αφομοίωση, την ανάλυση με βάση το μαρξισμό κάθε νέας εξέλιξης που φέρνει η εξελισσόμενη πραγματικότητα, γεγονός που κάθε άλλο παρά συνιστά δογματική ή αναθεωρητική αντίληψη της κομμουνιστικής επαναστατικής θεωρίας.
Επίσης η επαναστατικότητα του Κόμματος εκφράζεται στην πολιτική του πρακτική, στην ταξικότητα που αποτυπώνεται και στην κοινωνική του σύνθεση.
Η αναθεώρηση θεμελιακών θεσμών του μαρξισμού-λενινισμού από το ΚΚΚ και η πολιτική ανάπτυξης των καπιταλιστικών σχέσεων στην Κίνα είναι χαρακτηριστικά σοσιαλδημοκρατικοποίησης του κόμματος, ανεξάρτητα από τον τίτλο του.
Στη θεματική συνάντηση με τίτλο «Δυναμώνοντας και αναπτύσσοντας την κομματική οικοδόμηση στη νέα περίοδο», ο Xie Chuntao, υποδιευθυντής του Τμήματος Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΚ, περιέγραψε τους σύγχρονους στόχους στην οικοδόμηση του ΚΚΚ. Υποστήριξε ότι στόχος είναι να ενσωματώσουν το μαρξισμό στην κινέζικη πραγματικότητα. Τόνισε ότι θεωρούν τη «σκέψη του Μάο Τσεντούγκ» ως στοιχείο προσαρμογής του μαρξισμού στην κινέζικη πραγματικότητα. Εδωσε ένα παράδειγμα πώς ο μαρξισμός που δημιουργήθηκε πριν από 160 -170 χρόνια αδυνατεί να αντιμετωπίσει νέα φαινόμενα. Ανέφερε ότι ο «τυπικός μαρξισμός» δε θα επέτρεπε την ύπαρξη μη κρατικής οικονομίας ή την κατανομή με βάση τους συντελεστές της παραγωγής. Σημείωσε επίσης ότι η διδασκαλία του «μαρξισμού» στους κόλπους του ΚΚΚ πρέπει να εξυπηρετεί το στόχο να διαμορφωθούν ικανά στελέχη για να προωθούν τις μεταρρυθμίσεις.
Συνέπεια των παραπάνω θέσεων είναι να αναδειχθεί ως βασικό στοιχείο της οργανωτικής πολιτικής του ΚΚΚ η προσπάθεια να ενταχθούν στο Κόμμα άνθρωποι από τα λεγόμενα «νέα κοινωνικά στρώματα», ιδιαίτερα οι επιχειρηματίες, τμήματα των επιστημόνων, ιδιοκτήτες γαιοκτησιών, ενώ επίσης είναι κατεύθυνση του Κόμματος να δημιουργεί οργανώσεις μέσα στις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ).
Οπως είναι γνωστό, το 16ο Συνέδριο του ΚΚΚ, το 2002, υιοθέτησε απόφαση με την οποία δίνεται η δυνατότητα στους καπιταλιστές να γίνουν μέλη του Κόμματος. Τα στελέχη του ΚΚΚ υποστήριζαν ότι αυτή η συμμετοχή δεν θα είχε καμία αρνητική επίπτωση στο χαρακτήρα του Κόμματος, γιατί το ποσοστό των καπιταλιστών που έγιναν μέλη του Κόμματος είναι πολύ μικρό, γεγονός που δεν ευσταθεί.
Ο Λένιν σημείωνε ότι οι εκμεταλλευτές, ακόμα και μετά την ανατροπή τους, ακόμα και μετά την πολιτική καταπίεσή τους, δεν μπορούν να είναι ίσοι με τους εκμεταλλευόμενους γιατί συνεχίζουν να έχουν οικονομική δύναμη, γνώστες της διοίκησης, έχουν δεσμούς με κοινωνικές ομάδες στο εσωτερικό αλλά και με τη διεθνή αστική τάξη. Γι’ αυτούς τους λόγους στη Σοβιετική Ενωση είχαν παρθεί μέτρα περιορισμού των πολιτικών δικαιωμάτων της αστικής τάξης, τα μέλη της οποίας βεβαίως δε γίνονταν δεκτά στο Κόμμα, ενώ παίρνονταν και ειδικά μέτρα περιορισμού της ένταξης στο Κόμμα ακόμη και των κρατικών υπαλλήλων που υπηρετούσαν τον παλιό κρατικό μηχανισμό. Πόσο μάλλον ισχύουν τα παραπάνω εάν οι εκμεταλλευτικές σχέσεις όχι μόνο δεν περιορίζονται, αλλά ενισχύονται, όπως συμβαίνει στην Κίνα. Η οικονομική δύναμη είναι η πηγή της πολιτικής δύναμης. Αλλωστε και στην καπιταλιστική κοινωνία η αστική τάξη είναι ένα μικρό ποσοστό.
Σε ορισμένες περιοχές, όπως στη Ζώνη Υψηλής και Νέας Τεχνολογίας του Γουεϊφάνγκ με 7.500 κομματικά μέλη και 8 Κομματικές Επιτροπές, η ίδια η καθοδήγηση του Κόμματος δίνει το στοιχείο ότι το 8% των κομματικών μελών είναι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, το 25% των κομματικών μελών είναι διευθυντικά στελέχη, ενώ όλοι οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας είναι μέλη του Κόμματος.
Στην αστική τάξη, στους εκμεταλλευτές, βεβαίως δεν ανήκουν μόνο οι μέτοχοι και διευθυντές των ιδιωτικών επιχειρήσεων, αλλά και οι αντίστοιχοι των κρατικών καπιταλιστικών επιχειρήσεων (μικτών και καθαρά κρατικών), οι οποίοι αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα όχι απλά των μελών αλλά των στελεχών του Κόμματος πολύ πριν από την αντίστοιχη απόφαση του 16ου Συνεδρίου του. Αλλωστε μια σειρά κομματικά στελέχη-διευθυντές κρατικών επιχειρήσεων είναι αυτοί που πρωταγωνίστησαν στις ιδιωτικοποιήσεις, μετοχοποιήσεις των κρατικών επιχειρήσεων, όπως για παράδειγμα ο πρόεδρος του ΔΣ της επιχείρησης Haier.
Υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός της Κίνας που έχει ετήσιο εισόδημα πάνω από 50.000$ και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αντιστοιχεί σε τμήματα της αστικής τάξης ή σε ανώτερα μεσαία στρώματα είναι περίπου 30.000.000. Από αυτό γίνεται κατανοητό ότι μιλάμε για μια μεγάλη κοινωνική δύναμη.
Ακόμη περισσότερο λανθασμένο θεωρούμε το επιχείρημα ότι, όπως το κεφάλαιο καταφέρνει να ενσωματώσει την εργατική τάξη, να την εξαγοράσει με σκοπό τη διασφάλιση της εξουσίας του, έτσι και με την εργατική τάξη στην εξουσία είναι δυνατό να ενσωματωθούν οι κεφαλαιοκράτες στη διαδικασία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Αυτή η άποψη παραβλέπει ότι οι εργαζόμενοι ενσωματώνονται παραιτούμενοι από τα στρατηγικά γενικά τους συμφέροντα, την κατάργηση της εκμετάλλευσης, ενώ στην περίπτωση των κεφαλαιοκρατών στην Κίνα τα συμφέροντά τους εξασφαλίζονται μέσω της πολιτικής του ΚΚΚ.
Στην ίδια θεματική συζήτηση εξηγήθηκε ότι το ΚΚΚ δε δίνει σήμερα έμφαση στις ταξικές διαφορές και την ταξική πάλη, γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει προβλήματα. Αλλωστε δε χρησιμοποιούν την έννοια «τάξεις» αλλά «κοινωνικά στρώματα», γιατί το ΚΚΚ δίνει έμφαση στη «συνεννόηση και την ενότητα της κοινωνίας». Εκτιμά ότι οι αντιθέσεις ανάμεσα στους εργάτες και τους εργοδότες μπορούν να λυθούν μέσω της συνεννόησης. Το Κόμμα καλεί τους εργοδότες να δίνουν κάτι παραπάνω και τους εργάτες να μην έχουν παράλογες απαιτήσεις. Στόχος είναι, όπως λένε χαρακτηριστικά, «να υπάρχουν ίσες ευκαιρίες σε όλους και να διαμορφώνεται ισορροπία ανάμεσα σε διάφορα κοινωνικά συμφέροντα».
Οι ισχυρές οργανώσεις του ΚΚΚ στις παραγωγικές μονάδες δρουν στην κατεύθυνση στήριξης της πολιτικής που ενισχύει την κερδοφορία των κινέζικων μονοπωλίων και γενικότερα του κινέζικου κεφαλαίου. Οι οργανώσεις έχουν έντονη παρουσία μέσα στις επιχειρήσεις, οργανώνουν ιδεολογικά μαθήματα ανάλυσης του «σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά», καθώς και μαθήματα εκπαίδευσης σε ζητήματα τεχνικής, οργάνωσης, διοίκησης επιχειρήσεων κλπ. Τέτοιο παράδειγμα είναι η ΚΟ στην εταιρία GOERTEK που επισκεφθήκαμε. Η ΚΟ ιδρύθηκε το 2002, έχει 125 κομματικά μέλη, το 90% των οποίων είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου. Εχει ιδρύσει κομματική σχολή (είναι η πρώτη ΚΟ που ίδρυσε κομματική σχολή σε ιδιωτική επιχείρηση) με σκοπό τη διαμόρφωση «κόκκινων» ειδικών, δηλαδή στελεχών που θα έχουν αφομοιώσει την πολιτική του Κόμματος και ταυτόχρονα θα έχουν υψηλό επίπεδο γνώσεων για να συμβάλουν στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων.
Επίσης ο υπεύθυνος της ΚΟ και στέλεχος της χαρτοποιίας OSK στην κομητεία Τσανγκκίλ μας ενημέρωσε ότι έχουν ένα «point system» με κάρτες ελέγχου της δραστηριότητας των κομματικών μελών, ειδικά για τη συμβολή τους στην επιχείρηση.
Οπως χαρακτηριστικά σημειώνουν τα ίδια τα στελέχη του ΚΚΚ, οι επιφυλάξεις που υπήρχαν στην αρχή κυρίως από μεγάλες πολυεθνικές για την ίδρυση ΚΟ και δημιουργία συνδικάτων στις επιχειρήσεις τους γρήγορα ξεπεράστηκαν, όταν συνειδητοποίησαν ότι η δράση του ΚΚΚ και των συνδικάτων εγγυάται την κερδοφορία τους, αφού τις περισσότερες φορές η γραμμή του Κόμματος ταυτίζεται με τα συμφέροντα των επιχειρήσεων.
Οπως μπορέσαμε να δούμε στην κοινότητα Κιουάν, οι τοπικές οργανώσεις του ΚΚΚ σχεδόν συγχωνεύονται με τα τοπικά κρατικά όργανα, λειτουργούν ως διοικητικές μονάδες που οργανώνουν ζητήματα κοινωνικών υπηρεσιών (π.χ. καθαριότητας στις γειτονιές, φροντίδας παιδιών, ηλικιωμένων κλπ.), ερμηνεύοντας έτσι το μαοϊκό σύνθημα «να υπηρετούμε το λαό». Αυτή η δραστηριότητα έρχεται συμπληρωματικά στην ιδιωτική επιχειρηματική δραστηριότητα, ενώ δεν υφίσταται ανάλογο δημόσιο δωρεάν σύστημα παροχής τέτοιων υπηρεσιών. Οι ΚΟ και οι λεγόμενες επιτροπές των κοινοτήτων αναλαμβάνουν τη σύναψη των πιο πρόσφορων συμφωνιών με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Μπορούμε να πούμε ότι έχουμε μια ιδιόμορφη κατάσταση κρατικής και κομματικής στήριξης της καπιταλιστικής ανάπτυξης με τα σύμβολα του κομμουνισμού.
Το ΚΚ Κίνας σταδιακά μετατράπηκε σε κόμμα σοσιαλδημοκρατικού χαρακτήρα, διατηρώντας τα σύμβολά του και κυρίως χωρίς να διακηρύσσει ότι έρχεται σε ρήξη με το παρελθόν του. Σήμερα παρουσιάζεται σε μια ενιαία γραμμή η πορεία της Κίνας μετά τη νίκη της επανάστασης το 1949, ως διαδικασία επανένταξης της χώρας στις μεγάλες δυνάμεις, όπως αναφέρουν τα βιβλία ιστορίας, κριτικάροντας ως «αριστερά» τα λάθη της Πολιτιστικής Επανάστασης, η οποία -όπως λένε- ξέφευγε από τη γενική γραμμή της σκέψης του Μάο. Αντικειμενικά στο ΚΚ Κίνας εκφράζονται τμήματα του κινέζικου κεφαλαίου, τμήματα ανώτερων στρωμάτων της κρατικής διοίκησης και των διευθύνσεων στις κρατικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις (μικτές ή 100% κρατικές), τμήματα ανώτερων τεχνικών, διανοουμένων κ.ά.
Ερώτηση:Μπορείτε να μας δώσετε ορισμένα στοιχεία για το πολιτικό σύστημα στην Κίνα;
Απάντηση: Τη δεκαετία του 1980, μαζί με την προώθηση των οικονομικών μεταρρυθμίσεων πραγματοποιήθηκαν και πολιτικές μεταρρυθμίσεις στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της αυτονομίας των τοπικών κυβερνήσεων, χαλάρωσης του συγκεντρωτισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι νομοθετική πρωτοβουλία δεν υπάρχει πια μόνο σε επίπεδο κεντρικής εξουσίας, αλλά και στο επίπεδο των τοπικών κυβερνήσεων.
Το ΚΚΚ χαρακτηρίζει το πολιτικό σύστημα της Κίνας ως «πολυκομματική συνεργασία και πολιτική διαβούλευση», στην οποία ενσωματώνονται τα λεγόμενα 8 «δημοκρατικά κόμματα»: «Επαναστατική Επιτροπή του Κουομιτάγκ», «Δημοκρατική Ενωση Κίνας», «Δημοκρατική Ενωση Εθνικής Οικοδόμησης», «Κινέζικη Ενωση για την Προώθηση της Δημοκρατίας», «Εργατο-αγροτικό Κόμμα της Κίνας», «Κόμμα Zhi Gong», «Κόμμα 3ης Σεπτέμβρη», «Ενωση Αυτοδιεύθυνσης της Ταϊβάν». Πρόκειται για κόμματα που εκφράζουν τις «σύμμαχες» προς την εργατική τάξη κοινωνικές τάξεις: αγρότες, μικροαστική τάξη των πόλεων, εθνική αστική τάξη, διανόηση και ορισμένα συνδέονται με Κινέζους του εξωτερικού π.χ. (το «Κόμμα Zhi Gong»). Αυτά τα κόμματα μαζί με το ΚΚΚ συγκροτούν το «Ενιαίο Μέτωπο», συμμετέχουν στο «Εθνικό Λαϊκό Συμβούλιο» και μαζί με μαζικές οργανώσεις στο «Λαϊκό Συνέδριο Πολιτικής Διαβούλευσης».
Το ΚΚΚ προβάλλει αυτό το σύστημα ως μια εκδοχή «δημοκρατίας» που ταιριάζει περισσότερο στην κινέζικη ιδιοσυγκρασία. Στέλεχος του Κόμματος ανέφερε χαρακτηριστικά σε μια συνάντηση: «Στις χώρες σας τα προβλήματα λύνονται μέσω της πάλης των τάξεων, σε εμάς μέσω της συνεργασίας υπό την καθοδήγηση του ΚΚ».
Μια σειρά στελέχη του ΚΚΚ στις συναντήσεις που πραγματοποιήσαμε έδιναν έμφαση στην ανάγκη μεταρρυθμίσεων στο πολιτικό σύστημα της χώρας, ώστε να αντιμετωπιστούν προβλήματα που γεννά η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων ιδιαίτερα σε συνθήκες κρίσης. Είναι δεδομένο ότι το ΚΚΚ ενδιαφέρεται να διαχειριστεί πολιτικά τις ταξικές αντιθέσεις και όχι να αναπτύξει σχεδιασμένη πολιτική δράση για την εξάλειψή τους.
Το εάν και σε ποιο βαθμό οι Κινέζοι κεφαλαιοκράτες θα διεκδικήσουν ένα άλλο πολιτικό σύστημα από αυτό που είναι διαμορφωμένο στην Κίνα, είναι ένα ζήτημα που θα δούμε στο μέλλον.
Ερώτηση:Μια άλλη άποψη όμως εστιάζει στο ζήτημα της διαπάλης στους κόλπους του ΚΚ Κίνας, όπως αυτή έχει εκφραστεί με ανεπίσημο ή επίσημο τρόπο. Αυτό κατά τη γνώμη σας δείχνει ότι δεν έχει καταλήξει ακόμα η διαπάλη, ότι από αυτή θα κριθεί η πορεία της Κίνας;
Απάντηση: Στο εσωτερικό του ΚΚ Κίνας υπάρχει αντιπαράθεση σχετικά με το μίγμα της πολιτικής διαχείρισης που θα ασκηθεί. Επί της ουσίας πρόκειται για αντιπαράθεση ανάμεσα σε «νεοκεϋνσιανές» και «νεοφιλελεύθερες» απόψεις. Η αντιπαράθεση αυτή εκφράζει διαφορές σε σχέση με την έκταση και τα μέσα κρατικής παρέμβασης, καθώς και διαφορές σε σχέση με τις προτεραιότητες που πρέπει να έχει η καπιταλιστική ανάπτυξη στην Κίνα. Ετσι εκδηλώνεται διαπάλη σε σχέση με την ανάπτυξη των ανατολικών βιομηχανικών και τουριστικών περιοχών και των περιοχών της -αγροτικής κατά κύριο λόγο- δύσης. Η ηγετική ομάδα του ΚΚ Κίνας με επικεφαλής τους Χου Ζιντάο και Γουέν Ζιαμπάο εκφράζει βασικά τη νεοκεϋνσιανή κατεύθυνση και γι’ αυτό ασκεί κριτική στην πολιτική της περιόδου Γιαν Ζεμίν (1989 -2003), ότι οδήγησε στην ασυδοσία της αγοράς. Η πολιτική ρύθμιση της αγοράς και η άμβλυνση των οξυμένων κοινωνικών αντιθέσεων, αλλά και των αντιθέσεων ανάμεσα στις περιοχές της Κίνας, διανθίζεται με συνθήματα περί σοσιαλισμού. Στις δυτικές περιοχές οι εκπρόσωποι του Κόμματος που εξέφραζαν νεοκεϋνσιανές θέσεις μίλησαν για «δεξιές παρεκκλίσεις» μέσα στο Κόμμα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, συνδέοντας τα φαινόμενα διαφθοράς με τέτοιες παρεκκλίσεις.
Είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε μια διάλεξη στην πόλη Τσονγκίνγκ σχετικά με το λεγόμενο «Μοντέλο ανάπτυξης της Τσονγκίνγκ». Το «μοντέλο» αυτό, σύμφωνα με τον εισηγητή, αποσκοπεί να αντιμετωπίσει: 1) Τη μεγάλη διαφορά πόλης - χωριού. 2) Την ανισομετρία ανάμεσα στις επαρχίες της Κίνας. 3) Τη δυσαναλογία ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ανάπτυξη στην παιδεία, την υγεία, τη διαφθορά, την καταπολέμηση της πορνείας, το άδικο μοίρασμα του πλούτου κλπ. 4) Την αντίθεση ανθρώπου - φύσης. 5) Την αντίθεση ανάμεσα στην εσωτερική ανάπτυξη και το άνοιγμα προς τα έξω.
Σύμφωνα με τον εισηγητή, στον πυρήνα αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων είναι το πώς θα αναπτυχθεί η οικονομία της αγοράς και το πώς ο σοσιαλισμός θα συνδυαστεί με την οικονομία της αγοράς. Οπως χαρακτηριστικά σημείωσε, η αγορά είναι σαν τον Ιανό, έχει δύο πρόσωπα, ένα αγγελικό και ένα δαιμονικό και το ΚΚ οφείλει να ελέγχει την αγορά.
Ο εισηγητής υποστήριξε ότι όπως ο προτεσταντισμός βοήθησε τον καπιταλισμό, έτσι και ο «μαρξισμός με κινέζικα χαρακτηριστικά» θα βοηθήσει τη σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς.
Υποστήριξε και παρουσίασε το περιεχόμενο μιας στρατηγικής ανοικτής στην παγκόσμια οικονομία, τη λεγόμενη στρατηγική των 3 Ωκεανών (δηλαδή την οικονομική συνεργασία της Κίνας με χώρες που βρέχονται από τον Ειρηνικό, τον Ινδικό και τον Ατλαντικό Ωκεανό), χτίζοντας ταυτόχρονα εσωτερική σταθερότητα.
Σημείωσε ότι η επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων προϋποθέτει την αύξηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων, με στόχο ένα μέρος της να αξιοποιηθεί για την αντιμετώπισή τους.
Οριοθετώντας τη θέση του, τόνισε ότι είναι ενάντια στην «αριστερή παρέκκλιση» που κυριάρχησε κάποιες δεκαετίες και ήθελε να μεταφέρει σχηματικά το σοβιετικό μοντέλο στην Κίνα. Τάχθηκε όμως ενάντια και στη «δεξιά παρέκκλιση» στο Κόμμα που αναπτύχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες και απολυτοποιεί το ρόλο της αγοράς, αγνοεί την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη, την πάλη ενάντια στη διαφθορά, την ισόμετρη ανάπτυξη. Σημείωσε ότι με τις μεταρρυθμίσεις σε ορισμένες περιοχές, τα στελέχη του ΚΚΚ ξέχασαν κάποιες αρχές του σοσιαλισμού, ιδιωτικοποίησαν τα πάντα, με αρνητικά αποτελέσματα.
Υποστήριξε επίσης ότι το πρόβλημα της αύξησης της ανεργίας είναι αντικειμενικό πρόβλημα, σχετίζεται με το γεγονός ότι από επιχειρήσεις χαμηλής οργανικής σύνθεσης περνάνε σε επιχειρήσεις υψηλής οργανικής σύνθεσης και ότι η διόγκωσή της συνδέεται με λάθη που έγιναν κατά τη διαδικασία ανοίγματος στην αγορά.
Κατά τη γνώμη μας, οι παραπάνω θέσεις είναι χαρακτηριστικές και κάνουν καθαρό ότι δεν πρέπει να υπάρχει καμία αυταπάτη για το σοσιαλδημοκρατικό χαρακτήρα αυτών των δυνάμεων στο ΚΚΚ που ασκούν κριτική στις λεγόμενες «ακραίες» φιλελεύθερες θέσεις. Αυτές οι θέσεις όμως επενδύονται ιδεολογικά και παρουσιάζονται με κομμουνιστικό «επίχρισμα». Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της εισήγησης παρακολουθήσαμε σλάιτς που έγραφαν συνθήματα όπως: «Τραγουδώντας κόκκινα τραγούδια, διαβάζοντας κλασσικά βιβλία, διηγούμενοι την ιστορία μας, προωθούμε την ιδεολογία μας», «Ψηλά τη σημαία της κινεζοποίησης του μαρξισμού» κ.ά.
Ο παραπάνω εισηγητής, απαντώντας σε ερωτήματα που έγιναν από τους συμμετέχοντες, σημείωσε ότι κάνουν κριτική στο Στάλιν, γιατί το μοντέλο του ήταν αριστερίστικο και γιατί στα τέλη της ζωής του κυριάρχησε η προσωπολατρία. Ομως δεν απορρίπτουν συλλήβδην το Στάλιν, όπως κάνουν κάποιοι, τον θεωρούν μεγάλο ηγέτη του κομμουνιστικού κινήματος. Επισήμανε ότι είναι σοσιαλιστές, με την έννοια ότι η οικονομία βρίσκεται υπό κρατικό έλεγχο και ότι τα μέλη και τα στελέχη του ΚΚΚ πιστεύουν στην αταξική κοινωνία, στον κομμουνισμό. Σύμφωνα με την άποψη του ο «σοσιαλισμός με κινέζικα χαρακτηριστικά» είναι πρώιμος σοσιαλισμός και σκοπός τους είναι η ολοκλήρωση του σοσιαλιστικού σταδίου ως πρώτου σταδίου του κομμουνισμού.
Ερώτηση: Μπορείτε να μας δώσετε μια γενική εκτίμηση για τις εξελίξεις στην Κίνα;
Απάντηση: Το 17ο Συνέδριο, το 2005, το ΚΚΕ έχει τοποθετηθεί ως εξής σε σχέση με τις εξελίξεις στην Κίνα:
«Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας συνεχίζει την πολιτική ανοίγματος της οικονομίας της στη διεθνή καπιταλιστική αγορά. Εντάχτηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Συνδέθηκε με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Καθιέρωσε οικονομικές ζώνες “ελεύθερων συναλλαγών”, με σχέσεις παραγωγής σε καπιταλιστική βάση. Επιδιώκει να προσελκύσει ξένα κεφάλαια και υψηλή τεχνολογία.
Η οικονομία της Κίνας επηρεάζει ήδη σημαντικά τις οικονομίες των χωρών της Ασίας και του Ειρηνικού. Προκαλεί την έντονη αντίδραση της Ιαπωνίας που, μαζί με τις ΗΠΑ, ενδιαφέρονται να εμποδίσουν τη διεύρυνση της επιρροής της και τη συνεργασία της με τη Ρωσία.
Η οικονομία της Κίνας παρουσιάζει από τους μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης σε παγκόσμια κλίμακα. Ταυτόχρονα, οξύνονται οι αντιθέσεις στο εσωτερικό της χώρας, με πιο χαρακτηριστική την κοινωνική ταξική διαφοροποίηση και την άνοδο της ανεργίας, που επιδρούν στο πολιτικό σύστημα και τις εξωτερικές της σχέσεις. Το ΚΚ Κίνας, στο τελευταίο συνέδριό του, αποδέχτηκε τη συμμετοχή καπιταλιστών στις γραμμές του. Η εμφάνιση εκμεταλλευτικών κοινωνικών δυνάμεων με πολιτικές εκφράσεις στην κινεζική κοινωνία περικλείει όχι μόνο κινδύνους για τα συμφέροντα του κινέζικου λαού, αλλά και για το ρόλο της στο διεθνές αντιιμπεριαλιστικό κίνημα».
Στα χρόνια που μεσολάβησαν ενισχύθηκαν οι παραπάνω τάσεις. Σε ένα σημαντικό τμήμα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, ο σοσιαλισμός ή η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ταυτίζονται λαθεμένα με την κρατική μορφή της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, η οποία υπάρχει και στον καπιταλισμό, ενώ η ύπαρξη στοιχείων αστικού σχεδιασμού και προγραμματισμού στην οικονομία θεωρείται στοιχείο του κεντρικού σχεδιασμού. Τέτοιες αντιλήψεις δυσκολεύουν την αντικειμενική κρίση για τις εξελίξεις στην Κίνα. Αυτές οι θεωρήσεις αγνοούν τις νομοτέλειες της σοσιαλιστικής οικονομίας που είναι η κοινωνική ιδιοκτησία στα συγκεντρωμένα (κατ’ αρχήν) μέσα παραγωγής, ο κεντρικός σχεδιασμός, ο εργατικός έλεγχος στην οργάνωση της άμεσα κοινωνικής παραγωγής και στην κατανομή των προϊόντων με σκοπό την ικανοποίηση των διευρυμένων κοινωνικών αναγκών. Επίσης παραγνωρίζεται ο χαρακτήρας του κεντρικού σχεδιασμού ως κοινωνικής σχέσης, ως στοιχείου της κοινωνικής ιδιοκτησίας, που σημαίνει τη σχεδιασμένη οργάνωση των κλάδων της παραγωγής με κριτήριο όχι την κερδοφορία αλλά τις λαϊκές ανάγκες, τη σχεδιασμένη κατανομή πόρων, εργατικού δυναμικού στους κλάδους κλπ. Παραγνωρίζεται ο κατασταλτικός αλλά και δημιουργικός ρόλος της επαναστατικής εργατικής εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου, με προοπτική την κατάργηση κάθε μορφής ατομικής ή και συνεταιριστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής.
Είναι σαφές ότι η κινέζικη οικονομία δεν κινείται με κίνητρο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, αλλά με κίνητρο την κερδοφορία, είτε πρόκειται για κρατικές είτε για ιδιωτικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Με αυτό το κριτήριο γίνονται αναδιαρθρώσεις στην παραγωγή, στην εργατική δύναμη και γενικότερα στην αξιοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων, ενώ αντίθετα περιορίζεται η δυνατότητα των Κινέζων εργαζομένων για πρόσβαση σε δημόσιες και δωρεάν παροχές σε παιδεία, υγεία και κοινωνική ασφάλιση. Οι δωρεάν παροχές υγείας και πρόνοιας περιορίζονται σε ορισμένα τμήματα του πληθυσμού, παρέχονται μόνο στους ηλικιωμένους πάνω από 60 χρονών, ενώ επίσης αναπτύσσεται και η καπιταλιστική δραστηριότητα και εμπορευματοποίηση της παιδείας, της υγείας κλπ. Για παράδειγμα στην περιοχή Τσανγκίλ είδαμε ότι λειτουργεί ιδιωτικό νοσοκομείο.
Δυστυχώς δε φαίνεται να υπάρχουν στο ΚΚΚ δυνάμεις ικανές να αντισταθούν σε αυτή την πορεία, ανεξάρτητα από μεμονωμένες διαφοροποιήσεις. Η μετάλλαξη του ΚΚΚ έχει προχωρήσει σε μεγαλύτερο βαθμό από την ανάλογη κατάσταση στην οποία βρισκόταν το ΚΚΣΕ της δεκαετίας του 1980 την περίοδο της περεστρόικα, όπου έστω και μειοψηφικά συγκροτήθηκαν ορισμένες δυνάμεις αντίστασης.
Η κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων στην Κίνα αποτελούν μια αρνητική εξέλιξη με σημαντικές επιπτώσεις στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, επιδρώντας και σε άλλα κράτη, όπως στην Κούβα και στο Βιετνάμ.
Τα ΚΚ οφείλουν να είναι σε ετοιμότητα, να μπορέσουν με διαλεκτικό-υλιστικό, ταξικό κριτήριο να εκτιμήσουν τις εξελίξεις, χωρίς ωραιοποιήσεις και ψεύτικες ελπίδες. Η πορεία σοσιαλιστικής οικοδόμησης στον 20ό αιώνα που άνοιξε η Οκτωβριανή Επανάσταση έχει κλείσει τον κύκλο της. Ομως δεν έχει κλείσει τον κύκλο της η εποχή των σοσιαλιστικών επαναστάσεων που άνοιξε ο ρώσικος Οκτώβρης του 1917. Αυτή η εποχή βρίσκεται μπροστά μας. Το ζήτημα όμως σήμερα είναι τα ΚΚ, διδαγμένα από αυτή την εμπειρία, να επεξεργαστούν ολοκληρωμένα την αντίληψή τους για το σοσιαλισμό, να ενσωματώσουν τη θετική και αρνητική πείρα για να γίνουν πιο ικανά στο τιτάνιο έργο της κατάργησης της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, της θεμελίωσης και ανάπτυξης της νέας κοινωνίας. Αυτό αφορά και το επαναστατικό εργατικό κίνημα στις χώρες που μπήκαν περισσότερο ή λιγότερο στη διαδικασία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αφορά το επαναστατικό εργατικό κίνημα σε κάθε καπιταλιστική κοινωνία. Παραμένει αναντικατάστατος ο ρόλος των ΚΚ που δικαιώνουν τον τίτλο τους με την επαναστατική θεωρία και πολιτική πράξη τους ως προϋπόθεση για την επαναστατική άνοδο του εργατικού κινήματος, για την επιτάχυνση ή επιβράδυνση της κοινωνικής προόδου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Σημ. ΚΟΜΕΠ: Σύμφωνα με αυτή τη «θεωρία» ο κόσμος χωριζόταν σε 3 ομάδες κρατών, ανεξάρτητα από το κοινωνικό-οικονομικό τους σύστημα. Στην πρώτη ομάδα ανήκαν οι 2 «υπερδυνάμεις», ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, που «ηγεμόνευαν» τον κόσμο. Στη δεύτερη ομάδα ανήκαν η Ιαπωνία, οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης και τα σοσιαλιστικά κράτη της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Στην τρίτη ομάδα η Κίνα και όλες οι χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Ως βασική αντίθεση που διαπερνούσε τις διεθνείς σχέσεις, θεωρούνταν η αντίθεση μεταξύ της «ηγεμονίας» και της «εθνικής ανεξαρτησίας» και όχι η αντίθεση μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού.
(Πηγή Κομμουνιστική Επιεώρηση Τεύχος: 2011 Τεύχος 3)