της Martine Bulard
Το 18ο συνέδριο του ΚΚ Κίνας, που, σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση, θα πραγματοποιηθεί «το δεύτερο εξάμηνο του 2012», θα επιχειρήσει σημαντική ανανέωση των κεντρικών καθοδηγητικών οργάνων, στηριζόμενο σε ένα ήδη ισχύον σύστημα, που προβλέπει τη δυνατότητα δύο μόνο θητειών στα όργανα αυτά για τα στελέχη, καθώς και όριο ηλικίας για τη συμμετοχή σ’ αυτά τα 68 χρόνια.
Φαίνεται ότι αυτή τη φορά θα πραγματοποιηθεί μια από τις πιο εκτεταμένες ανανεώσεις ηγετικών οργάνων στην Κίνα. Από τα 9 μέλη της Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος, που αποτελεί την καρδιά της κινεζικής εξουσίας, θα αντικατασταθούν τα 7. Επίσης 60% με 65% των μελών της Κεντρικής Επιτροπής δεν θα μπορούν να επανεκλεγούν. Καμία σχετική πληροφορία για τα κριτήρια αντικατάστασης δεν παρέχεται. Ο τρόπος με τον οποίο προετοιμάζονται αυτού του είδους οι αλλαγέ, θυμίζει την εποχή της Απαγορευμένης Πόλης των κινέζων αυτοκρατόρων. Η διαδοχή στο ΚΚ Κίνας σχεδιάζεται με τη μεγαλύτερη μυστικότητα, σ’ ένα σκοτεινό παιχνίδι εξουσίας και μακιαβελικής ίντριγκας.
Η Γιούε Χού, φοιτήτρια από την Καντόνα, κόρη δασκάλας και δημόσιου υπαλλήλου, είναι μέλος του κόμματος, όπως και οι γονείς της. «Ονειρευόμουν να γίνω μέλος του κόμματος από τότε που πήγαινα στο γυμνάσιο», μας είπε. «Όταν η καθοδήγηση του κόμματος με διάλεξε, γιατί ήμουν πολύ καλή μαθήτρια, ήμουν πολύ χαρούμενη. Ήταν σαν ανταμοιβή».
Πέντε χρόνια αργότερα ο ενθουσιασμός αυτός έχει χαθεί. «Αν ήταν σήμερα να αποφασίσω, δεν θα έκανα την ίδια επιλογή», λέει. «Έχω ένα σωρό υποχρεώσεις, πρέπει να πηγαίνω σε αμέτρητες συνεδριάσεις. Δεν μου μένει χρόνος για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά μου». Οι οργανώσεις βάσης, που συνήθως βρίσκονταν σε ύπνωση, παρουσίασαν ιδιαίτερη κινητικότητα τους τρεις τελευταίους μήνες, λόγω της εκρηκτικής κατάστασης που προκάλεσε η αποπομπή του γνωστού ηγετικού στελέχους του κόμματος Μπο Σιλάι.
Βέβαια, κανείς δεν της απαγορεύει να φύγει από το κόμμα. Αυτό, όμως, θα εκλαμβανόταν σαν μια μορφή πολιτικής αποστασίας. Όπως μας εξήγησε ένας βετεράνος που θλίβεται με τη σημερινή κατάσταση, η λύση που προτιμούν πολλοί, είναι «να πηγαίνουν στις συνελεύσεις κι ας μην πιστεύουν»...
Πραγματικά, είναι πιο δύσκολο να φύγει κανείς από το κόμμα παρά να μπει, αν και η επιλογή των υποψηφίων μελών γίνεται συνήθως από τα τοπικά ηγετικά στελέχη, μετά από ενδελεχή έρευνα της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής.
Ένα κόμμα - σχολείο για το κράτος
Συνολικά, από το 2007 ως το 2012 πάνω από 10 εκατ. νέα μέλη γράφτηκαν στο ΚΚ Κίνας, το οποίο αριθμεί 80.600.000 μέλη. Το ¼ από αυτά έχουν ηλικία κάτω των 35 ετών και το ½ μεταξύ 36 και 60 ετών, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Αξίζει να σημειωθεί ένα παράδοξο: παρότι δεν έχει ασκηθεί ποτέ αυστηρότερη κριτική προς τα, τοπικά κυρίως, ηγετικά στελέχη του ΚΚ Κίνας, οι αιτήσεις εγγραφής στο κόμμα είναι περισσότερες από ποτέ άλλοτε. Ίσως γιατί η κάρτα μέλους αντιπροσωπεύει ένα πολύτιμο κλειδί για τους νέους (τουλάχιστον για όσους δεν είναι πλούσιοι), ενώ για το κόμμα ο μεγάλος αριθμός μελών σημαίνει και μεγαλύτερη δυνατότητα ελέγχου του πληθυσμού.
Τα παιδιά των μελών του κόμματος έχουν μια θέση εξασφαλισμένη σ’ αυτό. Το ίδιο και οι διανοούμενοι, καθώς και οι πτυχιούχοι, που άλλοτε τους αντιμετώπιζαν σαν «μικροαστούς». Σήμερα τους χρειάζονται για την οικοδόμηση του «κόμματος των αρίστων», όπως ακούσαμε αμέτρητες φορές. Καθώς κόμμα και κράτος είναι ένα, η χώρα έχει ανάγκη από μορφωτικό προσωπικό. Η στρατολογία μελών γίνονται προνομιακά στα κινεζικά πανεπιστήμια ή του εξωτερικού, προκειμένου να συγκροτηθεί η κρατική – κομματική ελίτ.
Αυτό όμως δεν απαλλάσσει τις κομματικές σχολές από το έργο τους. Όσοι αναλαμβάνουν σημαντική υπηρεσία, στις επαρχίες ή στο κέντρο, περνούν οπωσδήποτε από τα θρανία τους. Εκεί διδάσκονται μαρξισμό αλά κινεζικά, τρέχουσα πολιτική και δημόσια διοίκηση. Πολλές φορές βρίσκονται κάτω από την ίδια στέγη τα «κόκκινα σχολεία» που κληροδότησε η επανάσταση, με τις σχολές δημόσιας διοίκησης, που ιδρύθηκαν την εποχή των μεταρρυθμίσεων στη δεκαετία του ’80.
Η κεντρική κομματική σχολή στο Πεκίνο διευθύνεται από τον Σι Ζινπίνγκ, το μελλοντικό νούμερο ένα της Κίνας. Σε μια ειδική τάξη της σχολής φοιτούν στελέχη 45 με 50 ετών, που «θα αποτελέσουν τη σπονδυλική στήλη της κυβέρνησης» μετά από σπουδές ενός έτους. Τους πρώτους τρεις μήνες παρακολουθούν μαθήματα κλασικού μαρξισμού και τον υπόλοιπο χρόνο διδάσκονται την τέχνη της διακυβέρνησης: το νομικό σύστημα, δημοσιονομικά, οικονομικά, εξωτερική πολιτική, διοίκηση, διαχείριση προσωπικού, αντιμετώπιση της διαφθοράς, μεθόδους διευθέτησης συγκρούσεων...
Η σχολή, όμως, λειτουργεί και σαν κόσκινο για την επιλογή των κομματικών στελεχών. Το πανίσχυρο Οργανωτικό Τμήμα της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος που έχει λόγο στο διορισμό των μελών της κυβέρνησης, των υπευθύνων στα ΜΜΕ, στα πανεπιστήμια, τις κρατικές επιχειρήσεις, «στέλνει συχνά απεσταλμένους στη σχολή, που παρακολουθούν την ώρα της διδασκαλίας και μετέχουν σε συζητήσεις, με σκοπό να εντοπίσουν τους καλύτερους σπουδαστές, τους οποίους και θα προωθήσουν».
Ο φτωχός θα μείνει φτωχός...
«Μετά το πολιτικό άνοιγμα και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90, μπορούσε κάποιος από τις κάτω βαθμίδες της κοινωνικής κλίμακας να ανεβεί στις υψηλότερες. Σήμερα, αυτό δεν είναι δυνατόν», λέει ο Γιανγκ Ζισένγκ, οικονομολόγος, πρώην διευθυντής του πρακτορείου ειδήσεων Νέα Κίνα για τα εσωτερικά ζητήματα. Και μας διηγείται την περιπέτεια του βιβλίου του «Ανάλυση των κοινωνικών στρωμάτων στην Κίνα», που εκδόθηκε στο Χονγκ Κονγκ, μόνο στα κινεζικά, και απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του δύο φορές μέχρι την επικαιροποιημένη έκδοσή του το 2011. Ο Γιάνγκ Ζισένγκ παραμένει πάντα κομμουνιστής και παρά τις απαγορεύσεις του βιβλίου του δεν ενοχλήθηκε άμεσα ποτέ, αν και είχε θίξει ένα από τα μεγάλα προβλήματα του συστήματος: τη συγκρότηση μιας κληρονομικής τάξης.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου, «δεν υπάρχει πια κοινωνική κινητικότητα. Ουσιαστικά, οι θέσεις προορίζονται για τα παιδιά των στελεχών, που είναι πιο μορφωμένα. Για τη γενιά που γεννήθηκε μετά τις μεταρρυθμίσεις, μπορούμε να πούμε ότι υφίσταται αναπαραγωγή των κοινωνικών στρωμάτων: τα παιδιά των στελεχών του κόμματος ή / και του δημόσιου τομέα γίνονται κι αυτά στελέχη· τα παιδιά των πλουσίων γίνονται πλούσιοι· τα παιδιά των φτωχών παραμένουν φτωχοί». Αυτό που αποτελεί κοινό τόπο για τη Δύση, σε μια χώρα που μιλάει για «εξουσία του λαού» και για «σοσιαλισμό», η κατάσταση αυτή συχνά βιώνεται ως ανυπόφορη.
Πάλη των τάξεων με μάσκες
Πάλη των τάξεων στους κόλπους του ΚΚ Κίνας; Προφανώς δεν υπάρχουν επίσημα αναγνωρισμένα ρεύματα σκέψης μέσα στο κόμμα. Συνυπάρχουν, όμως, διαφορές αντιλήψεων που φαίνεται ότι συχνά συγκρούονται.
Πριν αποβληθεί από τη δημόσια σκηνή, ο Μπο Σιλάι, άλλοτε ηγέτης της επαρχιακής πόλης Τσονγκίνγκ (με 32 εκ.πληθυσμό) και γιος ενός από τους ιστορικούς ηγέτες της επανάστασης, ήταν υπερασπιστής των κοινωνικών δικαιωμάτων των εργατών γης και ορκισμένος εχθρός των εργοδοτών τους, αλλά ταυτόχρονα υπήρξε και πρωταθλητής συνοπτικών δικών με περιορισμένη ευαισθησία για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Σε μια άλλη επαρχιακή πόλη, την Γκουανγκντόνγκ, όπου έχουν συγκεντρωθεί οι μεγάλες εξαγωγικές επιχειρήσεις, ο Γουάνγκ Γιανγκ, ηγέτης της περιοχής, γίνεται απόστολος του οικονομικού φιλελευθερισμού, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα το πολιτικό άνοιγμα και τις πολιτικές ελευθερίες.
Βλέπουμε πόσο επικίνδυνο είναι να αναλύσουμε μια κοινωνία όπως η κινεζική, με δυτικές πολιτικές αναφορές: μεταρρυθμιστής ή συντηρητικός, δεξιός ή αριστερός, παρά το γεγονός ορισμένοι θέλουν να χαρακτηρίζονται «νέα αριστερά» (ανάμεσα στους οποίους μπορεί να συναντήσει κάποιος τόσο νοσταλγούς του Μάο Τζεντούνγκ, όσο και διανοούμενους υπερασπιστές των κοινωνικών δικαιωμάτων.
Οι διαφορές στο εσωτερικό του κόμματος μπορεί να λύνονται βίαια, έστω κι αν η βία κάποτε είναι συμβολική, όπως στην περίπτωση του Μπο Σιλάι: με μια κατηγορία για διαφθορά και νοσταλγία του μαοϊσμού, ο γραμματέας του κόμματος της περιοχής Τσονγκίνγκ παύθηκε, απλά και καθαρά, από το Πεκίνο. «Ο κίνδυνος επιστροφής στην Πολιτιστική Επανάσταση είναι υπαρκτός», σημείωσε ο πρωθυπουργός Γουέν Ζιαμπάο.
«Όλα αυτά δεν έχουν κανένα νόημα», λέει ο Γιαν Λιεσάν, πρώην αρχισυντάκτης της εφημερίδας της Καντόνας «Νανφάνγκ Ζούμο». «Κάποιες συμπεριφορές μπορεί να θυμίζουν την εποχή της Πολιτιστικής Επανάστασης, αλλά εν τω μεταξύ ο λαός έχει διδαχθεί πολλά, ξέρει περισσότερα πράγματα τώρα, έχει πιο ανοιχτό πνεύμα. Δεν είναι εφικτό να βαδίσουμε προς τα πίσω».
Ο καθηγητής Φενγκ Γιουάν, που διδάσκει ιστορία της αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Σουάν Γιατσέν, δεν μασάει τα λόγια του: «Ανάμεσα στους πιο ηλικιωμένους υπάρχουν άνθρωποι που νοσταλγούν τον παρελθόν. Αλλά είναι οριακοί. Αντίθετα, στους νέους οι αναφορές στον Μάο αντανακλούν δύο πραγματικότητες: μια δυσαρέσκεια που δεν βρίσκει διέξοδο για να εκφραστεί ή να έχει αποτελέσματα, αφήνοντας την εντύπωση ότι στο πρόσφατο παρελθόν η κοινωνία χαρακτηριζόταν από μεγαλύτερη ισότητα και ήταν λιγότερο σκληρή· και μια ανεπάρκεια που χαρακτηρίζει την κριτική ματιά σ’ αυτή την περίοδο».
Το σκάνδαλο Μπο Σιλάι δεν θα είχε σίγουρα αυτή την εξέλιξη, αν τα ρεύματα σκέψης ήταν αναγνωρισμένα και μπορούσε να υπάρξει ελεύθερη δημόσια συζήτηση, όπως, άλλωστε, είχε υποσχεθεί ο πρόεδρος Χου Ζιντάο, όταν ανέλαβε τη δεύτερη θητεία του. Ωστόσο, μπορεί η δέσμευση να ξεχάστηκε, αλλά η ιδεολογική σύγκρουση δεν έπαψε να είναι εκρηκτική στους κόλπους του μηχανισμού και να αφορά κυρίως στο ρόλο του κράτους και του κόμματος, καθώς και στο περιεχόμενο των κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων.
Τι είμαστε και πού πάμε;
Και πού βρίσκεται ο «σοσιαλισμός της αγοράς» μέσα σ’ όλα αυτά; Σύμφωνα με την κομματική μπροσούρα, «είναι η δημιουργική εφαρμογή του σοσιαλισμού του Μαρξ και του Ένγκελς (...) Η σύλληψη αυτού του συστήματος μαρτυρά την ύπαρξη ενός μαρξισμού που αναπτύσσεται». Ωστόσο, ο καθηγητής Γκαοσάο αναγνωρίζει ότι «ανάμεσα στον αμερικάνικο και τον κινέζικο καπιταλισμό δεν υπάρχει πραγματική διαφορά, αλλά στην Κίνα καταβάλλουμε προσπάθειες να βελτιώσουμε τη θέση των εργατών και των χωρικών, είναι εγγενές χαρακτηριστικό μας». Οπωσδήποτε, αυτό δεν είναι επιχείρημα και, πάντως, δεν είναι αρκετό για τον ορισμό του σοσιαλισμού.
Ο Λιου Ζινσιάνγκ, πρώην αντιδήμαρχος οικονομικών της Καντόνας, λέει: «Αν με το σοσιαλισμό εννοούμε περισσότερη ισότητα, τότε η Σουηδία είναι πιο σοσιαλιστική από την Κίνα. Εδώ, πολλές πλευρές της παλιάς κοινωνίας έχουν χαθεί. Οι άνθρωποι δεν ξέρουν πια τι να κάνουν. Δεν έχουν πια κριτήρια. Δεν έχουν πρότυπα. Πώς θα χαρακτηρίζαμε το σύστημά μας; Οικονομία της αγοράς, σοσιαλισμό, κρατικό καπιταλισμό... Κανένας από αυτούς τους όρους δεν το αποδίδει με ακρίβεια. Γι’ αυτό επικρατεί μια τέτοια σύγχυση για την κατεύθυνσή μας. Πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη για μια τεράστια θεωρητική δουλειά. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι βρισκόμαστε στη φάση ενός κρατικού καπιταλισμού, ως μέσου για την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, όπου κάθε άτομο θα διαθέτει περισσότερο χώρο».
Ένας τέτοιος στόχος θα ήταν αξιέπαινος, αλλά δεν βλέπουμε να αναφέρεται πουθενά στις προπαρασκευαστικές εργασίες για το 18ο συνέδριο του κόμματος ένα σχέδιο αλλαγής πορείας, έστω σε γενικές γραμμές.
Η ΚΙΝΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
Ρυθμός μεγέθυνσης 7,8% για το πρώτο εξάμηνο του 2012, ενώ για το σύνολο του έτους προβλέπεται 7,5% (2011: 9,5% και 2010: 10,3%)
Aνεργία 4,3% για το 2011. Υπολογίζονται μόνο οι μισθωτοί της πόλης (τη στιγμή που το 49% είναι εργάτες γης), όχι όμως και οι εσωτερικοί μετανάστες.
Κατά κεφαλή ΑΕΠ. 5.432 δολάρια (1.732 το 2005). Τριπλασιάστηκε στην πενταετία 2006-2010, αλλά ταυτόχρονα αυξήθηκαν οι ανισότητες (βλέπε πιο κάτω).
Ανισότητες. Στην κλίμακα από 0 (πλήρης ισότητα) μέχρι 100 (πλήρης ανισότητα, δηλαδή όλος ο πλούτος στα χέρια ενός ανθρώπου) η Κίνα τοποθετείται στο 46,9 (2010), ενώ πριν από πέντε χρόνια βρισκόταν στο 42,7, στοιχείο που καταγράφει ταχεία άνοδο ανισοτήτων.
Εξωτερικό εμπόριο. Πλεόνασμα 31,7 δισ. δολάρια (τον περασμένο Ιούνιο). Τον ίδιο μήνα επιβραδύνθηκε ο ρυθμός αύξησης των εισαγωγών: 6,3%, ενώ τον Μάιο ήταν 12,7%. Οι εξαγωγές προς την ΕΕ σημειώνουν στασιμότητα, ενώ αναπτύσσονται οι συναλλαγές με τις αναδυόμενες οικονομίες.
Ξένες επενδύσεις. Οι επενδύσεις από τις ΗΠΑ και την ΕΕ στην Κίνα έφτασαν τα 220 δισ. δολάρια το 2011. Αλλά εδώ και μια δεκαετία πλέον, και οι κινεζικές επιχειρήσεις επενδύουν στο εξωτερικό: 50 δισ. δολάρια το 2011 (5η χώρα στον τομέα αυτό, μετά τις ΗΠΑ, τη Γερμανία, τη Γαλλία και το Χονγκ Κονγκ.)
ΤΟ ΚΚ ΚΙΝΑΣ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
80,6 εκατομμύρια μέλη (2,9% αύξηση μέσα στο 2011).
23,7 κάτω των 35 ετών, 50,9% μεταξύ 36 και 60, 25,4% άνω των 60. Γυναίκες: 23,3%.
8,5% εργάτες, 29,9% αγρότες και αλιείς, 21,1% διευθυντές επιχειρήσεων ή ατομικοί επιχειρηματίες, 10,2% δημόσιοι υπάλληλοι, 18,1% συνταξιούχοι, 2,8% φοιτητές – σπουδαστές.
Η κεντρική επιτροπή έχει 240 μέλη (12 γυναίκες) και 167 αναπληρωματικά. Από αυτά 10% έχουν κάνει σπουδές στο εξωτερικό και 5% είναι διευθυντές επιχειρήσεων.
Τα παιδιά των στελεχών
Ο Χου Χαϊφένγκ, γιος του προέδρου Χου Ζιντάο, ήταν διευθυντής της Nuctech (μεγάλης επιχείρησης υψηλής τεχνολογίας) πριν γίνει ο ισχυρός γραμματέας στην περιοχή Τσινχούα, όπου η έδρα της Nuctech και είκοσι άλλων μεγάλων εταιριών.
Η κόρη τού προέδρου, Χου Χαϊκίνγκ, έχει παντρευτεί τον πρώην διευθυντή του ισχυρού διαδικτυακού τόπου Sina.com, Mάο Νταολίν.
Ο γιος του πρωθυπουργού Γουέν Ζιαμπάο, Γουέν Γουνσόνγκ, είναι πρόεδρος του ομίλου (CRina Satellite Communication (Satcom).
O γαμπρός του, Λιου Σιουνχάνγκ, αφού εργάστηκε στη Μόργκαν Στάνλεϋ, έγινε γενικός διευθυντής στατιστικής και έρευνας της Επιτροπής Τραπεζικού Ελέγχου.
Ο Ουίλσον Φενγκ, εγγονός του προέδρου της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης, Γου Μπανγκούο, (του υπ΄αριθμόν 2 του καθεστώτος) διευθύνει μια επενδυτική εταιρία, εταίρο της Βιομηχανικής και Εμπορικής Τράπεζας του Χονγκ Κονγκ.
(Εκτενή αποσπάσματα από άρθρο που δημοσιεύτηκε στη «Μοντ Ντιπλοματίκ» (Σεπτέμβριος 2012). ελληνική μετάφραση http://www.epohi.gr Κυριακή, 23 Σεπτεμβρίου 2012)