της Μάρτα Ντασού
«Αφήστε την Κίνα να κοιμάται, γιατί όταν ξυπνήσει θα κλονιστεί ο κόσμος».
Αυτή η φράση είναι πολύ γνωστή για δύο λόγους: Επειδή αποδίδεται στον Ναπολέοντα, πράγμα που καταδεικνύει ότι η αφύπνιση της Κίνας, μεγάλης τότε αλλά παρακμάζουσας αυτοκρατορικής δύναμης, ήταν προβλέψιμη ήδη στον 19ο αιώνα. Και επειδή ορίζει ορθά το βαθύτερο πρόβλημα: η οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας -με ένα δισεκατομμύριο τριακόσια εκατομμύρια κατοίκους, με τη στρατηγική της θέση στην ανατολική Ασία, με την ανάμνηση ενός μεγάλου αυτοκρατορικού παρελθόντος- είναι εξ ορισμού ένα παγκόσμιο πρόβλημα.
Η ανάπτυξη της Κίνας δεν αφορά μόνο την Κίνα. Τροποποιεί ριζικά τις ισορροπίες του κόσμου.
*Σε είκοσι πέντε χρόνια οικονομικών μεταρρυθμίσεων η Κίνα γνώρισε μια ταχύτατη ανάπτυξη, η οποία της επέτρεψε να γίνει -από την άποψη των διαστάσεων του ΑΕΠ- η τέταρτη οικονομική δύναμη στον κόσμο. Η κινεζική οικονομία υπερβαίνει ήδη την οικονομία χωρών-μελών του G8, όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Βρετανία. Και σύμφωνα με τις περισσότερες προβλέψεις θα φτάσει τις διαστάσεις της αμερικανικής οικονομίας στα προσεχή τριάντα χρόνια.
Αν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 (δηλαδή στο τέρμα της μαοϊκής διαδρομής που άρχισε το 1949) η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ήταν ακόμα μια υπανάπτυκτη χώρα, η σημερινή Κίνα είναι μια ανερχόμενη οικονομική δύναμη, ισχυρά ενσωματωμένη στις διεθνείς συναλλαγές. Αρκεί να δούμε ορισμένα δεδομένα: η Κίνα ελκύει το μεγαλύτερο μέρος των διεθνών επενδύσεων, είναι μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, έχει σημαντικότατους χρηματιστικούς πόρους που εν μέρει έχουν επενδυθεί σε αμερικανικά έντοκα γραμμάτια. Με άλλα λόγια, η κινεζική ανάπτυξη είναι αναπόσπαστο τμήμα της παγκόσμιας ανάπτυξης.
*Ωστόσο, η Κίνα δεν είναι ακόμα μια χώρα συνολικά αναπτυγμένη. Αν αντί για τις διαστάσεις της οικονομίας εξετάσουμε το κατά κεφαλήν εισόδημα, η Κίνα εμφανίζεται ξαφνικά σαν μια χώρα σε μεγάλο βαθμό καθυστερημένη σε σχέση με τις δυτικές (με μέσο εισόδημα ίσο με το 12% του αμερικανικού) και κυριαρχούμενη από ισχυρότατες εσωτερικές ανισορροπίες.
Με δεδομένες τις δημογραφικές διαστάσεις της, η Κίνα γίνεται με δυο λόγια μια από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες οικονομικές δυνάμεις, αλλά με ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της να έχει ακόμα εισοδήματα υπανάπτυκτης χώρας.
*Αν εξετάσουμε την εξέλιξη των τελευταίων τριάντα έτων, είναι αλήθεια ότι η οικονομική ανάπτυξη που προκάλεσαν οι μεταρρυθμίσεις του Τενγκ Σιάο-Πινγκ κατέστησαν δυνατές μεγάλες επιτυχίες στην πάλη κατά της φτώχειας (υπολογίζεται ότι γύρω στα 400 εκατομμύρια Κινέζοι βγήκαν από το όριο της απόλυτης φτώχειας) και γενικά συνέβαλαν στη βελτίωση των συνθηκών ζωής. Ωστόσο, παρά το ότι άρχισε να υπάρχει μια μεσαία τάξη των πόλεων που αριθμεί γύρω στα 200 εκατομμύρια πρόσωπα, παραμένει μια μεγάλη στρατιά φτωχών εργαζομένων, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο. Αυτή η πελώρια εφεδρεία χαμηλά αμειβόμενης εργασίας αποτελεί ένα μεγάλο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Κίνας.
Είναι, όμως, και η πηγή αυξανόμενων κοινωνικών εντάσεων.
*Το κύριο χαρακτηριστικό της σημερινής Κίνας είναι ο συνδυασμός μιας οικονομίας όλο και πιο ανοιχτής στις λογικές της αγοράς (το νέο κινεζικό Σύνταγμα αναγνωρίζει την ατομική ιδιοκτησία) και ενός πολιτικού συστήματος που κυριαρχείται ακόμα από το Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο ελέγχει όλους τους μοχλούς του κράτους. Στην ουσία η Κίνα είναι μια χώρα με καπιταλιστική οικονομία αλλά αυταρχική, μη δημοκρατική. Το μεγάλο ερώτημα είναι αν αυτή η σύγκρουση ανάμεσα σε διάταξη της οικονομίας και πολιτική διάταξη θα μπορέσει να διαρκέσει. Σύμφωνα με μια πρώτη θέση, η οικονομική ελευθερία και η δημιουργία μιας μεσαίας τάξης θα καταλήξουν να γεννήσουν και μιαν αυξανόμενη πολιτική ελευθερία, επειδή οι πολίτες θα θέλουν να βλέπουν να εκπροσωπούνται τα συμφέροντά τους. Σύμφωνα με άλλες θέσεις, αντίθετα, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, που βρίσκεται στην εξουσία από το 1949, δεν θα εγκαταλείψει τον αυταρχικό έλεγχο. Θα υπάρξουν επομένως πολύ βίαιες συγκρούσεις στο εσωτερικό, με συνέπειες που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει για την ίδια την ενότητα της χώρας.
*Σε κάθε περίπτωση, η νέα γενιά κινέζων ηγετών -η λεγόμενη «τέταρτη γενιά», η πρώτη που δεν έχει μνήμες από τον εμφύλιο πόλεμο και δεν έχει καν υποστεί τα τραύματα της Πολιτιστικής Επανάστασης- είναι πραγματιστικά προσανατολισμένη στην αναζήτηση εσωτερικών και εξωτερικών συμβιβασμών. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι η νέα ιδεολογία, αφότου κατέρρευσε στην πράξη ο κομμουνισμός, είναι η οικονομική ανάπτυξη συνδυασμένη με τον εθνικισμό.
*Μετά την περίφημη εξέγερση στην πλατεία Τιεν Αν Μεν, το 1989, δεν υπάρχουν πλέον μεγάλες εξεγέρσεις φοιτητών και πολιτών.
Πολλαπλασιάζονται, ωστόσο, οι διαμαρτυρίες στην ύπαιθρο των εσωτερικών επαρχιών της Κίνας, που είναι οι λιγότερο αναπτυγμένες, διαμαρτυρίες κυρίως εναντίον της διαφθοράς των τοπικών αξιωματούχων. Αυτό το χάσμα ανάμεσα στις παράκτιες επαρχίες, που είναι οικονομικά αναπτυγμένες, και τις περιοχές της ενδοχώρας, που είναι ακόμα υπανάπτυκτες, αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους λόγους έντασης στη σημερινή Κίνα.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια χώρα δύο ταχυτήτων.
*Μια άλλη πηγή έντασης είναι το γεγονός ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη συντελείται σε ένα πλαίσιο στερούμενο των κοινωνικών εγγυήσεων που χαρακτηρίζουν τις δυτικές κοινωνίες. Είναι σαν η Κίνα να βρίσκεται ακόμα στις απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης: παιδική εργασία, υποχρεωτική εργασία, απουσία ασφαλιστικών συστημάτων κ.ο.κ.
*Η Μάρτα Ντασού/ Marta Dassu είναι πολιτειολόγος και διεθνολόγος. Εχει διατελέσει διευθύντρια του Κέντρου Σπουδών Διεθνούς Πολιτικής (CESPI), ενώ σήμερα διευθύνει το ιταλικό παράρτημα του Aspen Institute και την περιοδική έκδοση «Aspenia».
( Ελληνική μετάφραση Θανάσης Γιαλκετσής, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 11 Οκτωβρίου 2009 )