του Σάντρο Βιόλα
Οταν, στις 25 Μαΐου 1949, ο Λιν Πιάο μπήκε με τα στρατεύματά του στη Σαγκάη, συναντώντας μόνο μιαν αδύναμη συμβολική αντίσταση από μέρους των εθνικιστών, έγινε οριστικά σαφές ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε νικήσει στον εμφύλιο πόλεμο στην Κίνα.
Οι στρατιές του Τσανγκ Κάι-Σεκ είχαν ήδη συντριβεί σε όλα τα μέτωπα, αποδεκατισμένες από τις μάχες και από τις μαζικές λιποταξίες.
Ο κόσμος ήταν πάρα πολύ απασχολημένος με πολλά άλλα γεγονότα εκείνους τους μήνες των ετών 1948 και 1949 (η ρήξη ανάμεσα σε Μόσχα και Τίτο, η γέννηση των δύο γερμανικών κρατών και ο σχηματισμός των δύο αντίπαλων συνασπισμών, η έκρηξη της πρώτης σοβιετικής ατομικής βόμβας κ.ά.) για να κατανοήσει πλήρως τι σήμαινε η ανάδυση μιας κομμουνιστικής Κίνας. Μια απροσεξία που σήμερα φαίνεται ακατανόητη, δεδομένου ότι ο κομμουνισμός στην πιο πολυάνθρωπη χώρα της Γης αντιπροσώπευε, μαζί με την ήττα του ναζισμού - φασισμού στην Ευρώπη και την έναρξη μιας περιόδου αμερικανικής ηγεσίας στα έθνη της Δύσης, την πιο σημαντική συνέπεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου.
*Η εποχή που τερματιζόταν με την πτώση της Σαγκάης ήταν η εποχή της επιδρομής των Ευρωπαίων στην Κίνα, που αναπτύχθηκε στο διάστημα από το τέλος του 19ου αιώνα, την κατάρρευση της αυτοκρατορίας των Μαντσού, ώς και τα είκοσι χρόνια μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ηταν η Κίνα του καθεστώτος των διομολογήσεων, των συμφωνιών που παραχωρούσαν μεγάλα προνόμια στους ξένους, των εμπορικών συναλλαγών με τη Δύση, των αγγλικών λεσχών και κολεγίων. Μια εποχή με αποικιοκρατικά χαρακτηριστικά, στη διάρκεια της οποίας, ακόμα και αν στις παράκτιες μητροπόλεις εμφανιζόταν μια αστική τάξη με εκσυγχρονιστικές προσδοκίες και ικανότητες, η ζωή στη γεωργική ύπαιθρο βυθιζόταν στην ίδια τρομερή παντοτινή φτώχεια και ήταν εκτεθειμένη σε όλες τις βιαιότητες. Η Σαγκάη υπήρξε το σύμβολο της Κίνας εκείνης της εποχής.
*Ωστόσο, θα ήταν λάθος -ένα από εκείνα τα χονδροειδή μείγματα απλουστεύσεων και ψεύδους με τα οποία διαμορφώθηκε μεταξύ των δεκαετιών 1950 και 1970 μια ολόκληρη γενιά φιλοκομμουνιστών διανοουμένων- το να πιστέψουμε ότι τον Μάιο του 1949 η πτώση της Σαγκάης και η προεξόφληση της νίκης του Μάο Τσε-Τουνγκ αποτέλεσαν ένα τραύμα μόνον για τον κόσμο των λεγόμενων «εκμεταλλευτών».
Δεν θορυβήθηκαν μόνον οι δυτικοί επιχειρηματίες, οι άπληστοι υπουργοί της εθνικιστικής κυβέρνησης, η κινεζική αστική τάξη, που οι μαρξιστές την αποκαλούσαν «κομπραδόρικη» και φυσικά οι διαβόητες τριάδες, οι εγκληματίες που διαχειρίζονταν τα κέντρα με τα τυχερά παιχνίδια, τα πορνεία και τα καπνιστήρια οπίου.
*Πολλοί άλλοι Κινέζοι στη Σαγκάη και στην υπόλοιπη χώρα έτρεμαν με την ιδέα μιας νίκης του Κομμουνιστικού Κόμματος: καλλιτέχνες, κριτικοί τέχνης, διανοούμενοι που παρέμεναν ακόμα συνδεδεμένοι με το φιλελεύθερο πρόγραμμα του Κουόμιντανγκ. Τεχνικοί και επαγγελματίες με δυτική εκπαίδευση, ένα πελώριο στρώμα εμπόρων και εκείνο το στρώμα επιχειρηματιών της βιομηχανίας, που ήδη για ένα τέταρτο του αιώνα, στο κέντρο και στον Νότο της Κίνας, δημιουργούσε απασχόληση και εισόδημα για τις μάζες των κατοίκων των πόλεων. Πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, επιστήμονες, δημοσιογράφοι που εργάζονταν για ευρωπαϊκά και αμερικανικά πρακτορεία ειδήσεων.
*Πάνω σε όλους σχεδόν αυτούς θα έπεφτε, λίγα χρόνια αργότερα, παράλογη και σκληρή η μαοϊκή ιδεολογική οργή. Οπως είχε ήδη συμβεί στη Ρωσία μετά την επανάσταση, το ότι ανήκαν στην αστική τάξη αντιπροσώπευε από μόνο του ένα λόγο αμετάκλητης καταδίκης. Και πράγματι, το εκτελεστικό απόσπασμα, οι παράλογες ετυμηγορίες των λαϊκών δικαστηρίων, το γκουλάγκ ή η καταναγκαστική εργασία θα εξαφανίσουν από το προσκήνιο μια πελώρια ποσότητα ταλέντων και επαγγελματικών δεξιοτήτων. Η χώρα θα βγει από αυτή τη δοκιμασία αποδυναμωμένη, στερημένη από πολύτιμο δυναμικό και αναντικατάστατες εμπειρίες, των οποίων τα κατάλοιπα μόνον μετά τα τριάντα χρόνια εξαθλίωσης, που επέβαλε ο μαοϊσμός στην Κίνα, θα ξανάμπαιναν σε κυκλοφορία χάρη στη μεταρρυθμιστική στροφή του Τενγκ Σιάο-πινγκ.
*Την 1η Οκτωβρίου 1949, όταν οι μάχες είχαν ήδη τερματιστεί παντού, με εξαίρεση ορισμένους θυλάκους αντίστασης στο Νότο, απ' όπου οι εθνικιστές έφευγαν για την Ταϊβάν, ο Μάο Τσε-Τουνγκ ανακήρυξε στο Πεκίνο τη γέννηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Ο λόγος του στο πλήθος που γέμιζε την πλατεία Τιεν Αν Μεν, θεωρείται ως μια από τις αξιομνημόνευτες στιγμές του εικοστού αιώνα: «Ο κινεζικός λαός όρθωσε το ανάστημά του. Από σήμερα κανείς δεν θα ταπεινώνει πλέον την Κίνα». Από αυτές τις περίφημες φράσεις μόνον η δεύτερη θα αντιστοιχούσε στην αλήθεια των γεγονότων της επόμενης τριακονταετίας.
*Η κομμουνιστική Κίνα έβγαινε πράγματι από τον εμφύλιο με εθνική υπερηφάνεια και κανείς από τότε δεν τόλμησε να ταπεινώσει την Κίνα. Αλλά η εγκαθίδρυση του κομμουνιστικού καθεστώτος δεν επέτρεψε στους Κινέζους να ορθώσουν το ανάστημά τους. Μια απίστευτη διαδοχή εσφαλμένων κοινωνικο-οικονομικών επιλογών, πολιτικών αστοχιών και ιδεολογικών παραληρημάτων διατήρησαν τη χώρα σε μιαν αθλιότητα σχεδόν όμοια με εκείνη στην οποία βρισκόταν πριν τον μαοϊσμό. Θα χρειαστεί να περιμένουμε το 1978, την απόρριψη του μαοϊσμού και τη μεταρρύθμιση του Τενγκ, για να δούμε τους Κινέζους να προσπαθούν με κόπο, σιγά σιγά, να σταθούν όρθιοι. Ορθιοι από οικονομική άποψη, γιατί σε ό,τι αφορά την απουσία δημοκρατίας η κομμουνιστική Κίνα δεν έχει ακόμα αλλάξει.
*Ο Σάντρο Βιόλα/ Sandro Viola είναι δημοσιογράφος, αναλυτής των διεθνών θεμάτων στην εφημερίδα «La Repubblica».
(δημοσιεύθηκε στην εφ. Repubblica, 29.9.1999. Ελληνική μετάφραση Θανάσης Γιαλκετσής Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 11 Οκτωβρίου 2009)