Σαράντα χρόνια από την ιστορική συνάντηση Νίξον – Μάο, ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός απειλεί τη στενή οικονομική σχέση των δύο γιγάντων
του Πέτρου Παπακωνσταντίνου
«Η εβδομάδα που άλλαξε τον κόσμο». Ετσι χαρακτήρισε ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον το διάστημα από 21 μέχρι 28 Φεβρουαρίου του 1972 που τον έφερε στην Κίνα για την ιστορική του συνάντηση με τον Μάο Τσετούνγκ. Η πιο θεαματική ανατροπή στα διπλωματικά χρονικά του εικοστού αιώνα μετέφερε το βάρος του ασιατικού γίγαντα στην αμερικανική πλευρά της πλάστιγγας, επιταχύνοντας την ήττα της ΕΣΣΔ στον Ψυχρό Πόλεμο και ανοίγοντας τον δρόμο για τη μεταμόρφωση της ίδιας της Κίνας από προπύργιο της «παγκόσμιας επανάστασης» σε εταίρο του διεθνούς καπιταλισμού.
Σαράντα χρόνια αργότερα, περίπου 200 Αμερικανοί πολιτικοί και επιχειρηματίες, με επικεφαλής τους υπουργούς Εξωτερικών και Οικονομικών, Χίλαρι Κλίντον και Τιμ Γκάιτνερ, βρέθηκαν στο Πεκίνο για την καθιερωμένη, ετήσια συνάντηση που ακούει στο όνομα «Στρατηγικός και Οικονομικός Διάλογος»: ένα φόρουμ ανωτάτου επιπέδου, όπου τίθενται επί τάπητος όλα τα κρίσιμα προβλήματα στις σχέσεις των δύο χωρών, από το εμπορικό ισοζύγιο και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες μέχρι τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας.
Ωστόσο, το διήμερο διαβουλεύσεων της εβδομάδας που πέρασε σκιάστηκε από τα σύννεφα που συσσωρεύονται το τελευταίο διάστημα μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου. Πρώτα απ' όλα, από την υπόθεση του τυφλού Κινέζου αντικαθεστωτικού Τσεν Γκουαγκτσέγκ, ο οποίος διέφυγε από την επιτήρηση των κινεζικών αρχών και κατέφυγε επί έξι ημέρες στην πρεσβεία των ΗΠΑ, όπου είχε μεταφερθεί από αυτοκίνητο της αμερικανικής διπλωματικής αποστολής. Η Κίνα αντέδρασε έντονα για την πρωτοφανή ανάμειξη στα εσωτερικά της, που παραβιάζει κάθε αρχή της διεθνούς διπλωματίας, αν και άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να επιτρέψει στον 40χρονο Τσεν να φύγει στην Αμερική «για να σπουδάσει».
Εμπλοκή στα εσωτερικά
Ηταν η δεύτερη φορά μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα που οι Ηνωμένες Πολιτείες ενεπλάκησαν σε κινεζικό, πολιτικό σκάνδαλο πρώτης γραμμής. Προ δύο μηνών, η προσφυγή του αστυνομικού διοικητή της πόλης Τσονκίνγκ σε αμερικανικό προξενείο στάθηκε αφορμή για την καθαίρεση του κομματικού ηγέτη της περιοχής, Μπο Σιλάι, ταχύτατα ανερχόμενου αστέρα στο στερέωμα του Κ. Κ. Κίνας.
Ακόμη σοβαρότερα κενά αέρος προκαλούν σημαντικές εξελίξεις στο πεδίο της ασφάλειας. Στις 25 Απριλίου, στρατεύματα των ΗΠΑ και των Φιλιππίνων αποβιβάστηκαν σε ένα μικρό νησί, στα ανοιχτά της Θάλασσας της Νότιας Κίνας, για να το «απελευθερώσουν» από εχθρική, κατοχική δύναμη. Αν και η υποθετική δύναμη κατοχής δεν κατονομαζόταν, όλοι κατάλαβαν ότι η ναυτική άσκηση παρέπεμπε στην Κίνα, η οποία έχει εδαφικές διαφορές με τις Φιλιππίνες και άλλες τρεις χώρες (Μαλαισία, Βιετνάμ, Μπρουνέι) σε μια περιοχή πλούσια σε αλιεύματα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Η κίνηση αυτή ερέθισε τα αντανακλαστικά του Πεκίνου, που φοβάται ότι η Ουάσιγκτον επιδίδεται σε μια στρατηγική περικύκλωσης, οικοδομώντας αντικινεζικές συμμαχίες με όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες της περιοχής, από την Ινδία μέχρι (για ειρωνεία της Ιστορίας) και το Βιετνάμ. Τον περασμένο Νοέμβριο, ο Ομπάμα προκάλεσε ανησυχία στην κινεζική ηγεσία όταν ανακοίνωσε ότι θα στείλει 2.500 πεζοναύτες στην Αυστραλία. Ηταν η πρώτη φορά που η Αμερική αποφάσιζε να ενισχύσει μακροπρόθεσμα τη στρατιωτική της παρουσία στον Ειρηνικό Ωκεανό μετά τη λήξη του πολέμου του Βιετνάμ.
Ηρθαμε για να μείνουμε
«Η περιοχή Ασίας - Ειρηνικού είναι απολύτως κρίσιμης σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη της Αμερικής. Ηρθαμε εδώ για να μείνουμε» είχε δηλώσει τότε ο Μπαράκ Ομπάμα. Σοφόν το σαφές. Γενικότερα, ο Αμερικανός ηγέτης δικαιώνει τον χαρακτηρισμό του BBC ως «ο πρόεδρος του Ειρηνικού Ωκεανού»: Αν ο Τζορτζ Μπους οδήγησε τη χώρα του σε μια άγονη, οκταετή περιπλάνηση στη Μέση Ανατολή, ο γεννημένος στη Χαβάη Ομπάμα συγκεντρώνει την προσοχή του στην περιοχή του κόσμου όπου αναδύεται η μόνη ουσιαστική, μακροπρόθεσμα, απειλή για την αμερικανική ηγεμονία.
Η ταλάντευση της Αμερικής ανάμεσα στη γραμμή που βλέπει την Κίνα ως στρατηγικό εταίρο και σε αυτούς που την αντιμετωπίζουν ως στρατηγική απειλή δεν είναι καινούργια υπόθεση. Το 1999, διαρκούντος του πολέμου κατά της Γιουγκοσλαβίας, αεροπλάνα του ΝΑΤΟ βομβάρδισαν την κινεζική πρεσβεία στο Βελιγράδι. Η Ουάσιγκτον μίλησε για «λάθος», αλλά οι κινεζικές πόλεις γνώρισαν έκρηξη αντιαμερικανικής οργής. Ενα χρόνο αργότερα, η Αμερική καλωσόριζε την Κίνα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου.
Στις 13 Ιανουαρίου του 2009, μια εβδομάδα προτού ο Μπαράκ Ομπάμα αναλάβει προεδρικά καθήκοντα, ο πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι εκφώνησε βαρυσήμαντη ομιλία στο Πεκίνο. Ο πολωνικής καταγωγής και πάντα ρωσοφοβικός Μπρεζίνσκι είχε πρωτοστατήσει στη συμμαχία ΗΠΑ - Κίνας μετά τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν, ενώ στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σκακιέρα» (1998) περιέγραφε ως υπ' αριθμόν ένα κίνδυνο για την αμερικανική ηγεμονία το ενδεχόμενο μιας συμμαχίας Ρωσίας - Κίνας. Σύμβουλος του Μπαράκ Ομπάμα για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας αυτή τη φορά, ο Μπρεζίνσκι πρότεινε στο συνέδριο του Πεκίνου να συγκροτηθεί μια άτυπη «Ομάδα των Δύο», ή G2, από Ηνωμένες Πολιτείες και Κίνα, εν είδει ηγεμονικού άξονα του μεταψυχροπολεμικού κόσμου.
Ωστόσο, λίγες μόνο μέρες μετά την πρώτη επίσκεψη της Χίλαρι Κλίντον στο Πεκίνο, με την ιδιότητα της υπουργού Εξωτερικών, το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό οργάνωσε προκλητική παραβίαση των κινεζικών χωρικών υδάτων, καθώς αμερικανικό κατασκοπευτικό πλοίο με υπερσύγχρονα ραντάρ πλησίασε βάση κινεζικών υποβρυχίων στη νήσο Χαϊνάν, προκαλώντας διπλωματικό επεισόδιο. Μ' αυτά και μ' αυτά, η Αμερική κινδυνεύει να μετατρέψει τον εφιάλτη του Μπρεζίνσκι σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία, σπρώχνοντας τη δεύτερη οικονομία του κόσμου σε στρατηγική συμμαχία με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Οβιδιακές μεταμορφώσεις
Ο άδηλος φόβος της Κίνας βρίσκεται πίσω και από τη θεαματική στροφή της αμερικανικής πολιτικής έναντι της Μιανμάρ. Η κυβέρνηση Μπους είχε σπρώξει το αυταρχικό καθεστώς της χώρας στην αγκαλιά του Πεκίνου, με τις κυρώσεις που του επέβαλε και τον εξοστρακισμό του σε ρόλο διεθνούς παρία. Αντίθετα, ο Ομπάμα έστειλε τον ειδικό απεσταλμένο του Ντέρεκ Μίτσελ να πραγματοποιήσει τρία ταξίδια στη Μιανμάρ μέσα σε επτά εβδομάδες, προετοιμάζοντας την έξοδό της από τη διεθνή καραντίνα με αντάλλαγμα την εξισορρόπηση της εξωτερικής της πολιτικής. Με αμερικανική παρότρυνση, το στρατιωτικό καθεστώς απελευθέρωσε πολιτικούς κρατουμένους και η αντιπολίτευση, υπό την Αούνγκ Σαν Σου Κι, δέχθηκε να επανέλθει στο Κοινοβούλιο καταπίνοντας τις αντιρρήσεις της για το Σύνταγμα της χούντας. Την επιστροφή του απολωλότος προβάτου επισημοποίησε την εβδομάδα που πέρασε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν, ο οποίος έγινε ο πρώτος ξένος ηγέτης που επισκέφθηκε τη χώρα και δήλωσε από το βήμα του Κοινοβουλίου της: «Σήμερα επιστρέφω σε μια νέα Μιανμάρ, μια Μιανμάρ που γράφει Ιστορία»...
Η σύγκρουση των εθνικισμών
Στην αστάθεια που χαρακτηρίζει το τελευταίο διάστημα τις σινοαμερικανικές σχέσεις έρχεται να προστεθεί η εσωτερική πολιτική αβεβαιότητα στις δύο χώρες. Τον Οκτώβριο, αναμένεται να συγκληθεί το 18ο συνέδριο του Κ. Κ. Κίνας όπου, πλην συγκλονιστικού απροόπτου, το δίδυμο Χου Ζιντάο - Γουέν Τζιαμπάο θα παραδώσει τη σκυτάλη στη νέα κομματική και κρατική ηγεσία της επόμενης δεκαετίας. Λίγο αργότερα, ο Μπαράκ Ομπάμα και ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος Μιτ Ρόμνεϊ θα αναμετρηθούν για την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε αυτό το φόντο, η εκμετάλλευση εθνικιστικών συναισθημάτων εναντίον της «κίτρινης απειλής» και της «αλαζονικής υπερδύναμης», αντίστοιχα, αποτελούν ισχυρό όπλο στη φαρέτρα των ένθεν κακείθεν διεκδικητών της εξουσίας.
Στην Αμερική, τείνει να διαμορφωθεί ένας άτυπος και ετερόκλητος αντικινεζικός συνασπισμός: Οι Ρεπουμπλικανοί, που παρουσιάζουν τον Ομπάμα ως «ασθενή πρόεδρο», ενδοτικό έναντι (και) της Κίνας. Το κατεστημένο του Πενταγώνου και των υπηρεσιών ασφαλείας, που δεν βλέπει με καλό μάτι τη μείωση των στρατιωτικών δαπανών και τη διεθνή αναδίπλωση της υπερδύναμης. Εργατικά συνδικάτα που πλήττονται από τη μετανάστευση κεφαλαίων στην Κίνα και αμερικανικές επιχειρήσεις που αφανίζονται από το «βαρύ πυροβολικό» των φθηνών κινεζικών προϊόντων. Κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης, όπως το Occupy Wall Street, και ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Στην Κίνα, ο εξοστρακισμός του Μπο Σιλάι, οπαδού μιας πιο εξισωτικής κοινωνικής πολιτικής στο εσωτερικό και πιο διεκδικητικής έναντι των ΗΠΑ γραμμής στον διεθνή στίβο, μεταφράστηκε ως πολιτική περιθωριοποίηση των «νεομαοϊκών». Δεν αποκλείεται όμως τα φαινόμενα να απατούν. Ηδη, οι κινεζικές αρχές, οι οποίες το προηγούμενο δίμηνο έκλεισαν αρκετές ιστοσελίδες των «νεομαοϊκών», έσπευσαν μετά το διπλωματικό επεισόδιο με τον Τσεν Γκουαγκτσέγκ να κλείσουν και την πλέον προβεβλημένη ιστοσελίδα του φιλελεύθερου - φιλοδυτικού ρεύματος Unirule. Πρόκειται για την ιστοσελίδα του ομώνυμου Ινστιτούτου Οικονομικών του Πεκίνου, που ιδρύθηκε το 1993 από τον Μάο Γιουσί. Το κλείσιμο της ιστοσελίδας ανακοινώθηκε τη στιγμή που ο 83χρονος Μάο ετοίμαζε τις αποσκευές του για την Ουάσιγκτον, όπου επρόκειτο να παραλάβει το Βραβείο Μίλτον Φρίντμαν από το Ινστιτούτο Cato, προπύργιο της σκληρής αμερικανικής Δεξιάς.
Γενικότερα, οι κινεζικές ελίτ αρχίζουν να προβληματίζονται αν ο ιδιόμορφος γάμος συμφέροντος με τις ΗΠΑ –μαζική αγορά αμερικανικών ομολόγων από την Κίνα, που καλύπτει το χρέος της υπερδύναμης για να συνεχίσει να πουλάει τα εμπορεύματα στην τεράστια αγορά της– εξακολουθεί να είναι αποδοτικός. Ο Νάιαλ Φέργκιουσον, στον οποίο ανήκει η πατρότητα του όρου Chimerica (China & America), προβλέπει ότι θα φτάσουμε σε ένα σημείο όπου, αντί να συνεχίζεται αυτός ο «δυστυχής γάμος», η Κίνα θα αποφασίσει «να προχωρήσει μόνη της και να αγοράσει παγκόσμια ισχύ με τον δικό της πλούτο».
Μήπως δεν φταίει για όλα η Κίνα;
Αθέμιτος ανταγωνισμός εις βάρος της Αμερικής με τεχνητή καθήλωση του κινεζικού νομίσματος (γουάν) σε χαμηλά επίπεδα. Εκβιασμός της Δύσης μέσω του κινεζικού μονοπωλίου των «σπανίων γαιών», μετάλλων που χρησιμοποιούνται για παραγωγή ειδών υψηλής τεχνολογίας, από μπαταρίες μέχρι ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Συσσώρευση αστρονομικών πλεονασμάτων εις βάρος της Αμερικής με δόλια μέσα. Αυτές είναι ορισμένες από τις κατηγορίες που εκτοξεύουν εναντίον της Κίνας Ομπάμα και Ρόμνεϊ για τις ανάγκες του προεκλογικού τους αγώνα. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πολύ περισσότερο σύνθετη.
Οπως αναφέρει πρόσφατη ανάλυση του πρακτορείου Reuters: «Οι δύο βασικοί πυλώνες του κατηγορητηρίου κατά του Πεκίνου καταρρέουν. Το κινεζικό νόμισμα ανατιμήθηκε κατά 31% έναντι του δολαρίου την τελευταία επταετία, διαβρώνοντας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των κινεζικών εξαγωγών στις διεθνείς αγορές. Παράλληλα, το τεράστιο εμπορικό πλεόνασμα της Κίνας συρρικνώνεται... Από 10%, που ήταν το 2007, έπεσε αρκετά κάτω από 4% το 2011».
Ιnfo
- Χένρι Σ. Κ. Λιου, «Η υψηλή στρατηγική του Μπρεζίνσκι για την G2», Monthly Review, ελληνική έκδοση, Φεβρουάριος 2010.
- Brice Pedroletti, «La retentissante evasion de Chen Guangcheng», Le Monde, 30 avril 2012.
- Stella Dawson, «U.S. politics clash with reality over China», reuters.com, April 13, 2012.
Το Προσωπο: Τσεν Γκουαγκτσέγκ
Σκοτεινές διαδρομές
Το διπλωματικό θρίλερ της περασμένης εβδομάδας είχε όλα τα χαρακτηριστικά παραγωγής του Χόλιγουντ. Κεντρικός ήρωας ο «ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα» Τσεν Γκουαγκτσέγκ, για τον οποίο μάθαμε ότι έδινε αγώνα εναντίον των αμβλώσεων και στειρώσεων στις οποίες εξαναγκάζονται να υποβληθούν γυναίκες της Κίνας, στο πλαίσιο της κρατικής πολιτικής για ένα μόνο παιδί σε κάθε οικογένεια. (Η αλήθεια είναι ότι δεν απαγορεύεται σε μία οικογένεια να έχει περισσότερα παιδιά, αλλά σε αυτή την περίπτωση χάνει σειρά κοινωνικών προνομίων, πράγμα κρίσιμο για τα φτωχότερα νοικοκυριά).
Σύμφωνα με τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, ο εκ γενετής τυφλός Τσεν φυλακίστηκε κατά το παρελθόν για τον ακτιβισμό του και τελούσε υπό περιορισμό σε χωριό της επαρχίας Σαντόγκ, όπου ζούσε με τη γυναίκα και τη μητέρα του μέχρι τις 22 Σεπτεμβρίου.
Εδώ αρχίζουν τα περίεργα. Σύμφωνα με τα διεθνή πρακτορεία, εκείνη τη μέρα, ο εκ γενετής τυφλός Τσεν κατάφερε να δραπετεύσει κάτω από τη μύτη των αρχών ασφαλείας, να πηδήσει οκτώ τοίχους και να συναντήσει φίλη του, που τον περίμενε, για να τον μεταφέρει οδικώς στο Πεκίνο. Στις 26 Σεπτεμβρίου, ο Τσεν πραγματοποίησε άλλον έναν άθλο, αφού κατάφερε να τρυπώσει μέσα στην αυστηρά φρουρούμενη αμερικανική πρεσβεία – κάτι που θα ζήλευαν και πράκτορες μυστικών υπηρεσιών χωρίς τη δική του αναπηρία. Εκ των υστέρων, οι Αμερικανοί ισχυρίστηκαν ότι τον δέχθηκαν για «καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους» – είχε χτυπήσει, είπαν, το πόδι του σε κάποιον από τους οκτώ τοίχους του αρχικού του τολμήματος.
Σκαλίζοντας λίγο περισσότερο τον βίο και την πολιτεία του Τσεν, ανακαλύψαμε ότι όλα τα προηγούμενα χρόνια έστελνε δηλώσεις και βίντεο εναντίον του καθεστώτος μέσω του δικτύου China Aid. Πρόκειται για «μη κυβερνητική οργάνωση», που εδρεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ιδρύθηκε το 2002 από έναν Κινέζο αυτοεξόριστο, τον αιδεσιμότατο Μπομπ Φου. Η εν λόγω οργάνωση κηρύσσει εκστρατείες εναντίον «των διωγμών χριστιανών στην κομμουνιστική Κίνα» και εξασφάλισε το εγκώμιο του προέδρου Τζορτζ Μπους, το 2007. Τον επόμενο χρόνο απονεμήθηκε στον Μπομπ Φου τιμητική διάκριση μέσα στη βιβλιοθήκη του αμερικανικού Κογκρέσου. Εν ολίγοις, μια υπόθεση με βαθύ ανθρωπιστικό περιεχόμενο...
H KAΘHMEPINH 06-05-12