Η συνέντευξη που ακολουθεί παραχωρήθηκε από τον Μάο Τσε Τουνγκ στον αμερικανό δημοσιογράφο Εντγκαρ Σνόου/ Edgar Snow και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «The New Republic» στις 27 Φεβρουαρίου 1965
Σε μια πολύ ιδιαίτερη συνέντευξη που διήρκεσε τέσσερις περίπου ώρες ο Μάο Τσε Τουνγκ συζήτησε μαζί μου μια μεγάλη γκάμα θεμάτων, η οποία κάλυπτε αυτό που ο ίδιος ονομάζει «σαν ναν χάι πέι», τουτέστιν την απόσταση «από το νότιο άκρο των βουνών ως το βόρειο άκρο των θαλασσών». Μετά την πλούσια σοδειά σιτηρών του 1964, η οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις έφτασε τα 200 εκατομμύρια τόνους προκαλώντας προβλήματα στην αποθήκευσή τους κατά τη χειμερινή περίοδο, με όλα τα μαγαζιά της χώρας να παρέχουν είδη διατροφής καθώς και έναν μεγάλο αριθμό ειδών πρώτης ανάγκης σε προσιτές τιμές, μετά και τις τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις που έφτασαν στο αποκορύφωμά τους με μια ατομική έκρηξη που σήμανε την αρχή του πολιτικού τέλους του Χρουστσόφ, ο πρόεδρος Μάο ήταν σε θέση να θεωρεί ότι είχε κάποιες σημαντικές νίκες. Οταν τον συνάντησα είχε αρχίσει να σκέφτεται την αναπόφευκτη συνάντηση του ανθρώπου με τον θάνατο, έτοιμος να αφήσει τις επόμενες γενιές να εκτιμήσουν την πολιτική κληρονομιά του. Ο 72χρονος πολεμιστής με δέχθηκε σε ένα από τα ευρύχωρα δωμάτια του Μεγάλου Ανακτόρου του Λαού, στην Πύλη της Ουράνιας Γαλήνης της παλιάς Απαγορευμένης Πόλης.
Ξεκινώντας την κουβέντα μας ο πρόεδρος Μάο έδωσε τη συγκατάθεσή του να κινηματογραφηθεί στις ανεπίσημες στιγμές του. Νομίζω ότι είναι η πρώτη κινηματογράφηση του προέδρου από ξένο κανάλι. Χάρη σε αυτό το ντοκουμέντο οι δόκτορες της πολιτικής θα μπορέσουν να πραγματοποιήσουν τη δική τους διάγνωση για την υγεία του Μάο, η οποία, σύμφωνα με φήμες που κυκλοφορούν εσχάτως, είναι πολύ εξασθενημένη. Υστερα από τόσες εβδομάδες ολοήμερων και ολονύκτιων εξοντωτικών συνεδριάσεων με τα ηγετικά όργανα των επαρχιών που ήρθαν στην πρωτεύουσα προκειμένου να παρευρεθούν στο ετήσιο Εθνικό Λαϊκό Κογκρέσο, ένας άνθρωπος με εύθραυστη υγεία θα φρόντιζε να συντομεύσει όσο το δυνατόν περισσότερο τη συζήτηση μαζί μου την 9η Ιανουαρίου που έλαβε χώρα η συνάντησή μας. Και όμως καθ' όλη τη διάρκεια αυτής της κουβέντας, η οποία ξεκίνησε πριν από τις έξι το απόγευμα, συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια του δείπνου και δεν έφτασε στο τέλος της παρά δύο ώρες αργότερα, ο Μάο έδειχνε εξαιρετικά χαλαρός. Εξω από τα σύνορα της Κίνας κυκλοφόρησε ταχύτατα η είδηση ότι σε ολόκληρη τη συζήτηση ήταν παρόντα «δύο μέλη της κυβέρνησης». Επρόκειτο για δύο φίλους του από την προεπαναστατική περίοδο: την κυρία Κουνγκ Πενγκ, βοηθό του κινέζου υπουργού των Εξωτερικών, και τον σύζυγό της Τσιάο Κουάν Χούα, υφυπουργό Εξωτερικών. Δεν είχα στείλει γραπτώς καμία ερώτηση ούτε κρατούσα σημειώσεις στη διάρκεια της συνέντευξης. Για καλή μου τύχη, είχα τη δυνατότητα να φρεσκάρω τη μνήμη μου κάνοντας ένα δεύτερο πέρασμα της εν λόγω συνέντευξης με έναν από τους δύο μάρτυρες που είχε φροντίσει να την καταγράψει. Μου δόθηκε η άδεια να δημοσιεύσω τα λόγια του Μάο, χωρίς όμως να τα αναφέρω αυτούσια.
- Κάποιοι αμερικανοί σχολιαστές αποσπασμένοι στη Σανγκάη παραλληλίζουν την αντίσταση των Βιετκόνγκ με εκείνη του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού το 1947, όταν ξεκίνησε η εξόντωση σε μεγάλη κλίμακα των δυνάμεων των εθνικιστών. Πιστεύετε ότι είναι ανάλογες οι δύο καταστάσεις;
Ο Μάο είναι της γνώμης ότι όχι. Το 1947 ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός αριθμούσε μόλις πάνω από ένα εκατομμύριο άνδρες την ώρα που ο στρατός του Τσανγκ Κάι Σεκ απαρτιζόταν από μερικά εκατομμύρια άνδρες. Ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός πολέμησε τους εθνικιστές στο επίπεδο μεραρχιών και ταξιαρχιών, ενώ οι απελευθερωτικές δυνάμεις των Βιετναμέζων λειτουργούν στο επίπεδο του λόχου ή το πολύ του συντάγματος. Οι εναπομείνασες στο Βιετνάμ αμερικανικές δυνάμεις είναι ελάχιστες. Αναμφίβολα μια αύξηση των αμερικανικών δυνάμεων στην εν λόγω περιοχή θα συμβάλει στην κλιμάκωση της ένοπλης αντίστασης εναντίον τους. Αν αποπειραθείς όμως να εξηγήσεις πώς έχουν τα πράγματα στους ηγέτες των Ηνωμένων Πολιτειών, κανένας δεν θα σε ακούσει. Μήπως είχαν ακούσει τον Ντιέμ; Ο Μάο είναι της γνώμης, όπως ήταν και ο Χο Τσι Μινχ, ότι ο πρόεδρος του Νοτίου Βιετνάμ Νγκο Ντινχ Ντιέμ δεν ήταν τελικά και τόσο κακός. Αμφότεροι είχαν την ελπίδα ότι η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών θα τον κρατούσε στην εξουσία μερικά χρόνια ακόμη, οι ανυπόμονοι αμερικανοί στρατηγοί όμως βαρέθηκαν τον Ντιέμ και έσπευσαν να απαλλαγούν από αυτόν. Εν τέλει θα μπορούσατε να πείτε ότι τα πράγματα είναι πιο ήσυχα και στον ουρανό και στην γη μετά τη δολοφονία του;
- Η επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών στο Βιετνάμ, στο Κονγκό και άλλα παλαιά πεδία μαχών των αποικιοκρατών θέτουν ένα θεωρητικό ερώτημα υπό τη μαρξιστική οπτική. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν η αντίφαση ανάμεσα στη νεοαποικιοκρατία και στις επαναστατικές δυνάμεις στον αποκαλούμενο από τη Γαλλία «Τρίτο Κόσμο» τις λεγόμενες υπανάπτυκτες χώρες ή πρώην αποικίες και τις αποικίες που διατηρούνται ακόμη στην Ασία, στην Αφρική και στη Λατινική Αμερική είναι σήμερα η κύρια πολιτική αντίφαση σε παγκόσμιο επίπεδο. Ή μήπως, αντίθετα, πιστεύετε ότι η θεμελιώδης αντίφαση εξακολουθεί να είναι αυτή που υπάρχει ανάμεσα στις ίδιες τις καπιταλιστικές χώρες;
Ο Μάο Τσε Τουνγκ απάντησε ότι δεν έχει διαμορφώσει μια συγκεκριμένη άποψη ως προς αυτό το θέμα, θυμόταν όμως κάτι που είχε πει ο πρόεδρος Κένεντι. Δεν είχε δηλώσει ο Κένεντι ότι όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και τη Δυτική Ευρώπη δεν υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές; Ο πρόεδρος είχε επισημάνει ότι το πρόβλημα εστιάζεται στο νότιο ημισφαίριο. Και όταν προωθούσε τη δημιουργία «ειδικών ενόπλων δυνάμεων» που θα εκπαιδεύονταν να επεμβαίνουν σε «τοπικές συγκρούσεις», είχε προφανώς κατά νου τη δική μου ερώτηση. Από την άλλη πλευρά, οι διενέξεις ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κράτη προκάλεσαν δύο παγκόσμιους πολέμους και η αντίδραση στις επαναστάσεις των αποικιών δεν άλλαξε στο παραμικρό τη φύση των προαναφερθεισών αντιθέσεων. Ειδικά στην περίπτωση της Γαλλίας υπήρχαν δύο λόγοι που εξηγούσαν την πολιτική του Ντε Γκωλ: η επιθυμία να δηλώσει την ανεξαρτησία της ενώπιον της αμερικανικής κυριαρχίας και η προσπάθεια να προσαρμόσει τη γαλλική πολιτική στις επερχόμενες αλλαγές σε χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Οι αντιθέσεις ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες οξύνθηκαν. Αποτελεί όμως τελικά η Γαλλία κομμάτι αυτού που η ίδια αποκαλεί Τρίτο Κόσμο; Ο Μάο έθεσε το ερώτημα σε κάποιους γάλλους επισκέπτες και η απάντησή τους ήταν αρνητική. Η Γαλλία, είπαν, είναι ένα ανεπτυγμένο κράτος και δεν μπορεί να αποτελεί μέλος της ομάδας των κρατών που συνιστούν τον Τρίτο Κόσμο.
- Θα μπορούσατε ενδεχομένως να πείτε ότι η Γαλλία βρίσκεται μεν στον Τρίτο Κόσμο αλλά δεν ανήκει σε αυτόν;
Ενδεχομένως. Το συγκεκριμένο ζήτημα προκάλεσε το ενδιαφέρον του προέδρου Κένεντι και, σύμφωνα με αυτά που διάβασα, τον έκανε να μελετήσει τα δοκίμια του ίδιου του Μάο όσον αφορά τις πολεμικές επιχειρήσεις. Αλλά και ο Μάο είχε χάρη στους αλγερινούς φίλους του την ευκαιρία να μάθει ότι στη διάρκεια του αγώνα της ανεξαρτησίας της Αλγερίας από τη Γαλλία οι Γάλλοι διάβαζαν τα έργα του και χρησιμοποιούσαν τις πληροφορίες που αυτά περιείχαν εναντίον των επαναστατών. Πάνω σε αυτό το θέμα είχε ζητηθεί από τον πρωθυπουργό της Αλγερίας Φερχάτ Αμπάς να σχολιάσει το γεγονός ότι τα δικά του βιβλία βασίζονταν στην κινεζική εμπειρία και ότι το περιεχόμενό τους δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για αντίθετους σκοπούς. Μπορούσαν μόνο να εφαρμοστούν στη διεξαγωγή λαϊκών αγώνων για ανεξαρτησία, ενώ θα ήταν εντελώς άχρηστα σε έναν πόλεμο εναντίον του λαού. Δεν κατάφεραν να γλιτώσουν τους Γάλλους από τις εξελίξεις στην Αλγερία. Δεδομένου ότι οι Αμερικανοί δεν ακούνε τις απόψεις του Μάο, οι συμβουλές του δεν μπορούν να βλάψουν απολύτως κανέναν.
- Στη Νοτιοανατολική Ασία, όπως άλλωστε και στην Ινδία, σε ορισμένα κράτη της Αφρικής και στη Λατινική Αμερική υπάρχουν συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες παρεμφερείς με εκείνες που οδήγησαν στην κινεζική επανάσταση. Κάθε κράτος αντιμετωπίζει τα δικά του προβλήματα, διερωτώμαι όμως αν πιστεύετε ότι θα πραγματοποιηθούν κοινωνικές επαναστάσεις που θα δανειστούν στοιχεία από την κινεζική επανάσταση.
Ο Μάο απάντησε ότι τα αντιφεουδαρχικά και αντικαπιταλιστικά αισθήματα καθώς και η αντίσταση στον ιμπεριαλισμό και στη νεοαποικιοκρατία γεννήθηκαν από την καταπίεση και τις αδικίες του παρελθόντος. Υπογράμμισε ότι εκεί όπου ευδοκιμούν αυτοί οι παράγοντες ενδέχεται να γεννηθούν επαναστάσεις, μολονότι στα περισσότερα κράτη που εγώ ανέφερα ο λαός αποβλέπει απλώς στην εθνική ανεξαρτησία του, όχι στον σοσιαλισμό. Και τα ευρωπαϊκά κράτη ακόμη είχαν τις δικές τους αντιφεδουαρχικές επαναστάσεις. Οσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, παρ' ότι δεν είχαν την εμπειρία της φεουδαρχίας, διεξήγαγαν τον δικό τους πόλεμο για να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους από τους βρετανούς αποικιοκράτες και αργότερα έναν εμφύλιο πόλεμο για να εδραιώσουν μια ελεύθερη αγορά εργασίας.
- Εξακολουθείτε ακόμη να πιστεύετε ότι η ατομική βόμβα δεν είναι παρά ένας χάρτινος τίγρης;
Πρόκειται για σχήμα λόγου. Σίγουρα η βόμβα μπορεί να σκοτώσει πολύ κόσμο, στο τέλος όμως ο ίδιος ο λαός θα εξολοθρεύσει τη βόμβα. Τότε ακριβώς είναι που αυτή η βόμβα θα μεταμορφωθεί σε χάρτινο τίγρη.
- Σας έχουν αποδώσει τη δήλωση ότι λόγω του τεράστιου πληθυσμού της η Κίνα φοβάται λιγότερο τη βόμβα από άλλες χώρες. Αλλοι λαοί θα μπορούσαν να αφανιστούν, στην Κίνα όμως θα έμεναν μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι για να ξαναρχίσουν από την αρχή. Είναι αλήθεια αυτό;
Ο Μάο απάντησε ότι δεν θυμάται να έχει κάνει καμία παρόμοια δήλωση, αλλά ότι είναι πιθανόν και να την έχει κάνει. Θυμάται πάντως μια συζήτηση που είχε με τον ινδό ηγέτη Γιαβαχαρλάλ Νεχρού κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του τελευταίου στην Κίνα (το 1954). Ο ίδιος είχε καταστήσει σαφές στον επισκέπτη του ότι η Κίνα δεν ήθελε τον πόλεμο. Η χώρα του δεν διέθετε ατομικά όπλα· αν παρ' όλα αυτά κάποιες χώρες ήθελαν να εμπλακούν σε πόλεμο, αυτό θα οδηγούσε σε μια καταστροφή παγκόσμιας κλίμακας που θα επέφερε τον θάνατο πολλών ανθρώπων. Κανένας δεν θα μπορούσε να πει με βεβαιότητα πόσων. Και δεν αναφερόταν μόνο στην Κίνα. Δεν πίστευε ότι μια ατομική βόμβα είναι ικανή να καταστρέψει όλη την ανθρωπότητα και ότι μετά δεν θα έμενε καμία κυβέρνηση που να μπορεί να διαπραγματευτεί την ειρήνη. Ο Νεχρού του είχε απαντήσει ότι, ως υπεύθυνος της επιτροπής για την ατομική ενέργεια στη χώρα του, γνώριζε τις καταστρεπτικές ικανότητες της ατομικής ενέργειας και ότι δεν θα γλίτωνε κανείς. Ο Μάο του απάντησε με τη σειρά του ότι πιθανότατα να εξαφανίζονταν οι υπάρχουσες κυβερνήσεις, κάποιες άλλες όμως θα εμφανίζονταν στη θέση τους.
Δεν είχε περάσει πολύ χρόνος από τότε που ο Χρουστσόφ είχε δηλώσει ότι διέθετε ένα φονικό όπλο ικανό να αφανίσει κάθε ζώντα οργανισμό, στη συνέχεια όμως ανασκεύασε αυτές τις δηλώσεις του. Και όχι μόνο μία αλλά πολλές φορές. Ο Μάο ποτέ δεν θα αρνιόταν κάτι που θα μπορούσε να έχει πει, ούτε θα ήθελε να διαψεύσω εγώ για λογαριασμό του αυτή την υποτιθέμενη φήμη (ότι δηλαδή σε περίπτωση πυρηνικού πολεμικού πολέμου θα επιζούσαν στην Κίνα εκατομμύρια άνθρωποι).
Επιπλέον οι Αμερικανοί έχουν αναφερθεί κατά κόρον στις καταστρεπτικές ικανότητες της ατομικής βόμβας, προκαλώντας τη δυναμική αντίδραση του Χρουστσόφ. Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από τότε που διάβασε πληροφορίες σχετικά με τις έρευνες των Αμερικανών στη νήσο Μπικίνι, έξι χρόνια μετά την πραγματοποίηση στην περιοχή αυτή πυρηνικών δοκιμών. Από το 1959 υπήρχαν ερευνητές στη νήσο Μπικίνι. Φθάνοντας εκεί αναγκάστηκαν να ανοίξουν δρόμο ανάμεσα στα αγριόχορτα, συνάντησαν ποντικούς και ψάρια. Το νερό στα πηγάδια ήταν πόσιμο, η βλάστηση πυκνή, τα πουλιά τιτίβιζαν πάνω στα δέντρα. Ισως τα δύο πρώτα χρόνια μετά τις πυρηνικές δοκιμές να ήταν δύσκολα, τελικά όμως η φύση είχε καταφέρει να υπερισχύσει. Για τη φύση η ατομική βόμβα είναι ένας χάρτινος τίγρης. Αραγε οι άνθρωποι έχουν λιγότερη ενέργεια;
- Αν ισχύει κάτι τέτοιο, εσείς τάσσεσθε υπέρ ενός πυρηνικού πολέμου;
Σαφώς όχι, απάντησε. Αν κάποιος θεωρεί εαυτόν υποχρεωμένο να πολεμήσει, οφείλει να καταφύγει αποκλειστικά στη χρήση συμβατικών όπλων.
Την τελευταία φορά που είδα τον Μάο, το 1960, τον ρώτησα αν είχε γράψει ή αν είχε την πρόθεση να γράψει την «αυτοβιογραφία» του. Μου απάντησε αρνητικά. Παρ' όλα αυτά επιτήδειοι καθηγητές ανακάλυψαν «αυτοβιογραφίες» του Μάο. Το γεγονός ότι ήταν πλαστές δεν τις εμπόδισε να αποκτήσουν τον χαρακτήρα ντοκουμέντου.
Ενα ερώτημα που κατατρύχει τους λογίους είναι αν ο Μάο όντως έγραψε τα διάσημα φιλοσοφικά δοκίμια Για την αντίφαση και Για την πράξη το καλοκαίρι του 1937, όπως έχει υποστηρίξει ο ίδιος σε άλλα έργα του, ή αν στην πραγματικότητα γράφτηκαν αργότερα.
Η απάντησή του ήταν ότι πράγματι τα έγραψε το καλοκαίρι του 1937. Είχε τότε στη διάθεσή του τον απαραίτητο χρόνο για να συγγράψει μερικά δοκίμια πάνω σε βασικές αρχές της φιλοσοφίας που έπρεπε να χρησιμοποιηθούν στην αντιιαπωνική ακαδημία. Κατέβαλε ιδιαίτερη προσπάθεια να συντάξει απλά κείμενα που θα χρησίμευαν τα επόμενα χρόνια ως πολιτικός οδηγός στους νεαρούς φοιτητές. Κάτω από την επίμονη προτροπή του κόμματος, ο Μάο συμπύκνωσε την εμπειρία της κινεζικής επανάστασης στα έργα του «Για την αντίφαση» και «Για την πράξη», συνδυάζοντας τις θεμελιώδεις αρχές του μαρξισμού με απτά παραδείγματα από την εμπειρία της Κίνας.
- Οπως είναι φυσικό, εγώ προσωπικά θεωρώ θλιβερό το γεγονός ότι η Ιστορία έχει διχάσει και έχει απομακρύνει τον αμερικανικό και τον κινεζικό λαό, στερώντας τους στην πραγματικότητα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια κάθε επαφή. Σήμερα το χάσμα που τους χωρίζει μοιάζει πιο βαθύ από ποτέ και όμως αμφιβάλλω αν θα οδηγηθούν τελικά σε πόλεμο.
Ο Μάο απάντησε ότι οι δυνάμεις της ιστορίας θα οδηγήσουν αναπόφευκτα στην ένωση των δύο λαών, προσθέτοντας ότι ίσως έχω δίκιο να σκέφτομαι πως δεν θα γίνει πόλεμος. Αυτό θα συνέβαινε μόνο στην περίπτωση που τα αμερικανικά στρατεύματα εισέβαλλαν στην Κίνα, δεδομένου ότι οι Κινέζοι δεν θα πραγματοποιήσουν επ' ουδενί λόγω επίθεση στις Ηνωμένες Πολιτείες.
- Και τι πιθανότητες υπάρχουν να ξεσπάσει πόλεμος εξαιτίας του Βιετνάμ; Εχω διαβάσει στον Τύπο άρθρα που υποστηρίζουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εξετάζουν το ενδεχόμενο να επεκτείνουν τον πόλεμο στο Βόρειο Βιετνάμ.
Ο Μάο δεν είναι σύμφωνος. Ο κύριος Ρασκ (σ.σ.: αμερικανός υπουργός των Εξωτερικών) είχε ξεκαθαρίσει ότι ποτέ οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα έπρατταν κάτι παρόμοιο, όμως αργότερα ανασκεύασε τις δηλώσεις του ισχυριζόμενος ότι ουδέποτε είπε κάτι τέτοιο.
- Δεν νομίζω ότι οι ιθύνοντες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής συμμερίζονται την άποψή σας.
Γιατί όχι; Ουδέποτε ο κινεζικός στρατός πέρασε τα σύνορά του για να πολεμήσει. Θα απαντούσε μόνο στην περίπτωση που οι Ηνωμένες Πολιτείες πραγματοποιούσαν επίθεση στην Κίνα. Το να δημιουργείς μέτωπα έξω από τα σύνορά σου είναι έγκλημα. Οι Βιετναμέζοι είναι απολύτως ικανοί να διευθετήσουν μόνοι τους την κατάσταση.
- Οι αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει κατ' επανάληψη ότι αν οι αμερικανικές δυνάμεις αποσυρθούν από το Βιετνάμ ολόκληρη η Νοτιοανατολική Ασία θα δεχθεί εισβολή.
Ο πρόεδρος υπογράμμισε ότι δεν υπάρχει κινεζικός στρατός ούτε στο Νότιο Βιετνάμ ούτε σε κανένα άλλο τμήμα της Νοτιοανατολικής Ασίας. Η Κίνα δεν διατηρεί στρατιωτικές δυνάμεις έξω από τα σύνορά της.
- Ο Ρασκ έχει επανειλημμένως καταστήσει σαφές ότι αν η Κίνα παραιτηθεί της επιθετικής πολιτικής της οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αποσυρθούν από το Βιετνάμ. Ποια είναι η δική σας άποψη πάνω σε αυτό;
Ο Μάο απάντησε ότι δεν υπάρχει καμία επιθετική πολιτική από την οποία πρέπει να παραιτηθεί η Κίνα. Η Κίνα δεν έχει προβεί σε καμία επιθετική ενέργεια. Η Κίνα στηρίζει τα επαναστατικά κινήματα, χωρίς όμως την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων. Δίχως αμφιβολία η Κίνα θα εκδηλώσει δημοσίως την υποστήριξή της σε απελευθερωτικά κινήματα. Αυτό ακριβώς είναι που αποτελεί πρόκληση για τους ιμπεριαλιστές. Μερικοί Αμερικανοί, συνέχισε ο πρόεδρος της Κίνας, ισχυρίζονται ότι η κινεζική επανάσταση υποκινήθηκε από τους ρώσους εισβολείς ενώ η αλήθεια είναι ότι οι Αμερικανοί ήταν εκείνοι που την εξόπλισαν. Κατά τον ίδιο τρόπο, η βιετναμική επανάσταση εφοδιάστηκε στρατιωτικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όχι από την Κίνα. Τους τελευταίους μήνες οι δυνάμεις της επανάστασης όχι μόνο κατάφεραν να πολλαπλασιάσουν τα αμερικανικά οπλικά συστήματα που έχουν στην κατοχή τους αλλά έχουν αυξηθεί και αριθμητικά χάρη στη στρατολόγηση εκπαιδευμένων από τους αμερικανούς οπλιτών και αξιωματούχων που υπάγονται στις στρατιωτικές δυνάμεις του Νοτίου Βιετνάμ. Οι απελευθερωτικές δυνάμεις της Κίνας αυξήθηκαν αριθμητικά κατορθώνοντας να πάρουν με το μέρος τους τον εκπαιδευμένο και εξοπλισμένο από τους Αμερικανούς στρατό του Τσανγκ Κάι Σεκ. Το φαινόμενο βαφτίστηκε «αλλαγή καπέλου». Οταν πολλοί εθνικιστές στρατιώτες αποφάσισαν να «αλλάξουν καπέλο», επειδή γνώριζαν ότι οι αγρότες θα τους σκότωναν αν τους έβρισκαν να φορούν το λάθος καπέλο, ο πόλεμος βρέθηκε πιο κοντά στο τέλος του. Αυτή η πρακτική της αλλαγής του καπέλου υιοθετήθηκε ευρύτατα από τους Βιετναμέζους.
- Αυτό σημαίνει ότι στο Νότιο Βιετνάμ υπάρχουν συνθήκες που ευνοούν τη νίκη του απελευθερωτικού μετώπου;
Κατά τον Μάο οι αμερικανικές δυνάμεις δεν είναι ακόμη διατεθειμένες να αποχωρήσουν. Ο πόλεμος θα συνεχιστεί ένα ή δύο χρόνια ακόμη. Επειτα οι αμερικανικές δυνάμεις θα παρουσιάσουν σημάδια κόπωσης και είτε θα επιστρέψουν στα σπίτια τους είτε θα αποφασίσουν να πάνε κάπου αλλού.
- Η δική σας πολιτική αυτή τη στιγμή συνίσταται στο να απαιτήσετε την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων ως βασική προϋπόθεση για τη συμμετοχή σας στη Διάσκεψη της Γενεύης όπου θα συζητηθεί η διεθνής πρόταση για την ένωση των δύο Βιετνάμ;
Ο πρόεδρος τόνισε ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη αρκετές διαφορετικές πιθανότητες. Εν πρώτοις μπορεί να λάβει χώρα μια διάσκεψη που θα οδηγήσει στην αποχώρηση των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων από το Βιετνάμ. Δεύτερον, υπάρχει το ενδεχόμενο η εν λόγω διάσκεψη να καθυστερήσει ώσπου να αποχωρήσουν οι Αμερικανοί. Τρίτον, μπορεί να λάβει χώρα η διάσκεψη αλλά οι αμερικανικές δυνάμεις να παραμείνουν γύρω από τη Σανγκάη, όπως ακριβώς συνέβη στην περίπτωση της Νότιας Κορέας. Τέλος, υπάρχει το ενδεχόμενο το νοτιοβιετναμικό μέτωπο να εκδιώξει τους Αμερικανούς από τη χώρα χωρίς να έχει την ανάγκη διασκέψεων και διεθνών συμφωνιών. Η Διάσκεψη της Γενεύης το 1954 υπαγόρευσε την αποχώρηση του γαλλικού στρατού από την Ινδοκίνα απαγορεύοντας οποιαδήποτε επέμβαση ξένης στρατιωτικής δύναμης. Παρ' όλα αυτά οι Ηνωμένες Πολιτείες παραβίασαν τη συμφωνία, πράγμα που σημαίνει ότι δεν το έχουν σε τίποτε να το κάνουν ξανά.
- Δεδομένων των συνθηκών πιστεύετε ότι υπάρχουν ελπίδες να βελτιωθούν οι σχέσεις Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών;
Ο Μάο είναι της γνώμης ότι, ναι, υπάρχουν ελπίδες. Θα πάρει όμως χρόνο. Ισως και να μη σημειωθεί καμία βελτίωση στη δική του γενιά. Στην πραγματικότητα ο ίδιος δεν θα αργήσει να συναντηθεί με τον Θεό. Σύμφωνα με τους νόμους της διαλεκτικής, όλες οι αντιθέσεις πρέπει στο τέλος να εξομαλυνθούν. Σε αυτό συμπεριλαμβάνεται και ο προσωπικός αγώνας κάθε ανθρώπου.
- Αν κρίνω από την όψη σας τη σημερινή βραδιά, χαίρετε άκρας υγείας.
Ο Μάο χαμογέλασε ειρωνικά και απάντησε ότι έχει κάποιες αμφιβολίες ως προς αυτό. Επανέλαβε ότι προετοιμάζεται να ανταμώσει τον Θεό πολύ σύντομα.
- Αναρωτιέμαι αν αυτό που θέλετε να πείτε είναι ότι δεν θα αργήσετε να διαπιστώσετε αν υπάρχει ή όχι Θεός. Μήπως τελικά αυτό είναι που θέλετε να πείτε;
Οχι, ο ίδιος προσωπικά δεν πιστεύει στην ύπαρξή του, όμως πολλοί άνθρωποι που εμφανίζονται καλά πληροφορημένοι ισχυρίζονται ότι υπάρχει Θεός. Κατά τα φαινόμενα υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί θεοί ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις ο ίδιος θεός παίρνει ταυτόχρονα το μέρος πολλών διαφορετικών παρατάξεων. Στους ευρωπαϊκούς πολέμους, ο θεός των χριστιανών συμπαρατάχθηκε με τους Βρετανούς, τους Γάλλους, τους Γερμανούς και ούτω καθ εξής, ακόμη και όταν αυτοί οι λαοί μάχονταν μεταξύ τους. Οταν ανέκυψε η κρίση στη Διώρυγα του Σουέζ, ο Θεός υποστήριζε τους Γάλλους και τους Βρετανούς, ενώ η αντίθετη πλευρά είχε εναποθέσει τις ελπίδες της στον Αλλάχ.
Στη διάρκεια του δείπνου ο Μάο ανέφερε ότι οι δύο αδελφοί του είχαν δολοφονηθεί. Η γυναίκα του εκτελέστηκε στη διάρκεια της επανάστασης ενώ ο γιος του σκοτώθηκε στον πόλεμο της Κορέας. Τόνισε ότι του φαινόταν περίεργο που ως τώρα δεν τον είχε πλησιάσει καθόλου ο θάνατος. Πολλές φορές ετοιμάστηκε να τον προϋπαντήσει, αλλά εκείνος φαινόταν σαν να μην ήθελε να τον ξέρει. Αρκετές φορές βρέθηκε πολύ κοντά του. Ο προσωπικός φρουρός του δολοφονήθηκε ενώ στεκόταν όρθιος δίπλα του. Μια άλλη φορά, στη διάρκεια μιας βομβιστικής επίθεσης, τον πιτσίλισε το αίμα ενός στρατιώτη, ο ίδιος όμως βγήκε αλώβητος. Υστερα από ένα λεπτό σιγής, ο Μάο είπε ότι, όπως εγώ ήδη γνώριζα, είχε ξεκινήσει την καριέρα του ως διευθυντής σχολείου. Εκείνη την εποχή δεν του είχε περάσει ούτε στιγμή από το μυαλό η ιδέα να διεξαγάγει πολέμους. Ούτε είχε σκεφθεί να γίνει κομμουνιστής. Ηταν ούτε λίγο ούτε πολύ ένας δημοκράτης, όπως εγώ. Με το πέρασμα του χρόνου, αρκετές φορές προβληματίστηκε για το ποιος ήταν ο ευτυχής συνδυασμός αιτίων που τον οδήγησε στην ίδρυση του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Οπως και να έχει, τα πράγματα δεν γίνονται πάντοτε σύμφωνα με τις ανθρώπινες επιθυμίες. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι στο παρελθόν η Κίνα είχε καταδυναστευθεί από τον ιμπεριαλισμό, τη φεουδαρχία και τον γραφειοκρατικό καπιταλισμό.
- «Ο άνθρωπος γράφει τη δική του προσωπική ιστορία, το κάνει όμως σε συνάρτηση με το περιβάλλον του» (παρέθεσα κάτι που είχε πει ο ίδιος στο παρελθόν). Εσείς, τον ρώτησα, αλλάξατε ριζικά το «περιβάλλον», το κοινωνικό γίγνεσθαι της Κίνας. Πολλοί αναρωτιούνται τι θα κάνουν οι επόμενες γενιές, εκείνες που θα μεγαλώσουν υπό συνθήκες πολύ λιγότερο αντίξοες.
Ούτε ο ίδιος γνώριζε την απάντηση. Υπάρχουν δύο πιθανότητες. Η μία είναι να κάνουν και άλλα βήματα μπροστά όσον αφορά τη διεξαγωγή της κομμουνιστικής επανάστασης. Η άλλη είναι οι νέοι να απαρνηθούν την επανάσταση και να παρουσιάσουν ένα θλιβερό θέαμα: να συνθηκολογήσουν με τον ιμπεριαλισμό, να επαναφέρουν τους εναπομείναντες της κομματικής κλίκας του Τσανγκ Κάι Σεκ και να συμπαραταχθούν με το μικρό ποσοστό των αντεπαναστατών που εξακολουθούν να υπάρχουν στο εσωτερικό της χώρας. Αναμφίβολα, ο ίδιος θέλει να πιστεύει ότι δεν θα πραγματοποιηθεί μια αντεπανάσταση, όμως αυτά που θα συμβούν στο μέλλον πρέπει να τα αποφασίσουν οι μελλοντικές γενιές σε συνάρτηση με τις συνθήκες που θα επικρατούν τότε και που εμείς μπορεί να μην είμαστε σε θέση να φανταστούμε. Αν εξετάσουμε τα πράγματα μακροπρόθεσμα, οι γενιές που θα έρθουν θα είναι καλύτερα καταρτισμένες από τη δική μας. Οι σημερινοί νέοι, καθώς και εκείνοι που θα έρθουν ύστερα από αυτούς, θα κρίνουν το έργο της επανάστασης με βάση τις δικές τους προσωπικές αξίες. Η φωνή του Μάο άρχισε να σβήνει και μισόκλεισε τα μάτια. Η κατάσταση του ανθρώπου πάνω στη γη μεταβάλλεται κάθε φορά με τεράστια ταχύτητα. Χίλια χρόνια μετά ακόμη και ο Μαρξ, ο Ενγκελς και ο Λένιν ίσως να μοιάζουν γελοίοι.
Ο Μάο περπάτησε μαζί μου ως την πόρτα και παρά τις διαμαρτυρίες μου με συνόδευσε ως το αυτοκίνητο. Εκεί στάθηκε, μόνος του, όρθιος, για μερικά λεπτά, εκτεθειμένος στην παγωμένη νύχτα του Πεκίνου, προκειμένου να με αποχαιρετήσει με τον παραδοσιακό τρόπο της παλιάς αυτής πόλης και του πολιτισμού της. Δεν μπόρεσα να δω φρουρούς δίπλα από την πόρτα ούτε θυμάμαι να είδα στη διάρκεια της βραδιάς οπλισμένους σωματοφύλακες δίπλα μας. Καθώς το αυτοκίνητο απομακρυνόταν κοίταξα πίσω και είδα τον Μάο να ισιώνει τους ώμους του και να επιστρέφει αργά προς την κατεύθυνση του Μεγάλου Ανακτόρου του Λαού υποβασταζόμενος από έναν βοηθό.
(δημοσίευση tovima.gr 04/11/2001. ελληνική μετάφραση Λένα Παπαδημητρίου)