Ενας πρωτοπόρος πεζογράφος και διαφωτιστής, με εμβληματική παρουσία στην κινεζική κουλτούρα των αρχών του 20ού αιώνα
ΛΟΥ ΣΟΥΕΝ
Πολεμικές κραυγές
ΜΤΦΡ.: ΣΩΤΗΡΗΣ ΧΑΛΙΚΙΑΣ
«ΙΝΔΙΚΤΟΣ»
ΣΕΛ. 267, ΕΥΡΩ 18,8
«Το υλικό για τις ιστορίες μου το παίρνω αποκλειστικά από τις ζωές των άτυχων ανθρώπων μιας άρρωστης κοινωνίας. Σκοπός μου είναι να παρουσιάσω με την απαιτούμενη ωμότητα τα βάσανά τους μήπως και προκαλέσω έτσι την προσοχή όσων επιθυμούν να τους διασώσουν»
Λου Σουέν
Την τεράστια πολιτισμική παράδοση της Κίνας την γνωρίζει ο δυτικός άνθρωπος ελάχιστα. Σπαράγματα μόνο αυτού του ανυπολόγιστου θησαυρού έχουμε προσεγγίσει, κι αυτά επιπόλαια, μέσα από γραφικότητες ή και σποραδικές εικόνες της ζωής ενός λαού που μας έδωσε το βλέμμα του ξένου στο ιθαγενές ή εν πάση περιπτώσει όσες πλευρές τους οι ίδιοι οι Κινέζοι επέτρεψαν να αποκαλυφθούν. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις ξένων διανοουμένων οι οποίοι μπόρεσαν να αποσφραγίσουν κάποια πνευματικά και άλλα μυστικά της χώρας του Κομφούκιου έχουν μείνει θρυλικά. Ο Εζρα Πάουντ, για παράδειγμα, ήταν ένας από τους λίγους συγγραφείς της Δύσης που, μαθαίνοντας κινεζικά και στοιχεία της φιλοσοφίας του πανάρχαιου σινικού πολιτισμού, μας πρότεινε την σκοτεινή του «Κατάη», ένα ποιητικό κείμενο κρυπτικό, βυθισμένο σε μια σημειολογία απρόσιτη μάλλον σε μας, συνδεδεμένη ως εγχείρημα με το μοντερνιστικό ήθος της εποχής του.
Δειλά τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει μια πιο αποκαλυπτική και ευρεία «εξαγωγή» πνευματικών ντοκουμέντων για την πρώην χώρα του Μάο, τόσο από εμιγκρέδες αντικαθεστωτικούς στις διάφορες σοσιαλιστικές εξουσίες όσο και από εγχώριους καλλιτέχνες, οι οποίοι κάνουν τα κείμενα και τις εικόνες τους έναν καλό αγωγό πληροφόρησής μας για όψεις του κινέζικου βίου. Τα έργα, ας πούμε, του Νομπελίστα λογοτεχνίας για το 2000 συγγραφέα και ζωγράφου Γκάο Ξινγκγιάν/ Gao Xingjian είναι διαφωτιστικά, εκτός των άλλων, τόσο για σκοτεινές περιόδους της κινεζικής κοινωνίας στα χρόνια της «πολιτιστικής επανάστασης» όσο και για άγνωστες πλευρές ηθών. Οσο για το σινεμά, αυτή η τέχνη έχει τραβήξει, με τη σειρά της, τα ριντό μπροστά από μια σκηνή με βάθος και αφάνταστες ποικιλίες. Παρ' όλα αυτά ο «τίγρης» εξακολουθεί να κοιμάται καλά προφυλαγμένος στα ενδότερά του, με άγνωστο προφίλ για τους έξω στα καθέκαστά του.
Οι δυτικοί το μόνο που κατάφεραν πριν από ενάμιση αιώνα, με τις αποικιοκρατικές επεμβάσεις τους, ήταν να στρέψουν σε σημαντικό βαθμό την κοίτη ενός πανάρχαιου πολιτισμού και να τον οδηγήσουν αρκετά προς έναν ορίζοντα νεοτερικότητας. Το ίδιο έκαναν και με την Ιαπωνία, η οποία, όμως, έχει εμβαπτισθεί πλέον αρκετά στα δικά μας νάματα. Τους Κινέζους βοήθησαν οι πολιτικές και κοινωνικές ιδιομορφίες τους στα νεότερα χρόνια ώστε ν' ανακοπεί η απόλυτη παράδοσή τους στο σύγχρονο πολιτισμό (στο «βαρβαρισμό» όπως χαρακτηριστικά έλεγαν οι ανώτερες τάξεις επί Αυτοκρατοριών) που είχε αρχίσει δραστικά το 19ο αιώνα, και να διατηρήσουν την αυτονομία τους, όπως όλοι γνωρίζουμε. Οπωσδήποτε, όμως, αυτό που προέκυψε στις αρχές του περασμένου αιώνα από την πάλη της αποικιοκρατίας με την παράδοση του Κομφούκιου δεν είχε μεγάλη σχέση με το ήθος της παλιάς Κίνας. Οι νοοτροπίες στο εσωτερικό της τελευταίας, ιδαίτερα στα στρώματα των διανοουμένων, άρχισαν ν' αλλάζουν, το περιβάλλον είχε «μολυνθεί» πλέον από τη νεοτερικότητα. Οι πρώην εδραίες αξίες κλονίζονταν και το συνολικό οικοδόμημα διαβρωνόταν σε βαθμό τέτοιο ώστε οι πολιτισμικές διαπιδύσεις να αποδίδουν καρπούς, με την έννοια της ανάγνωσης εκ μέρους των ίδιων των Κινέζων κοινών σημείων της δυτικής και της ανατολικής σκέψης μέσα στο χρόνο.
Στο χώρο της τέχνης και της φιλοσοφίας παρουσιάστηκαν κινήματα εκπροσωπούμενα από διάφορες χαρισματικές μορφές. Μία από αυτές ήταν και ο Λου Σουέν/ Lu Xun (1881-1939), συγγραφέας που άφησε το αποτύπωμά του στη ρεαλιστική και κοινωνική γραφή. Οπαδός του Κινήματος Νέου Πολιτισμού, ενός ρεύματος που συνδύαζε το πολιτικό, κοινωνικό αίτημα με το αισθητικό και παιδευτικό, είχε μια ιδιόμορφη όσο και εμβληματική παρουσία στην πιο σημαντική καμπή της κινέζικης κουλτούρας, στις αρχές του 20ού αιώνα, δηλαδή.
Ο Λου Σουέν ήταν ένα είδος πρώιμου Γκόρκι, Τολστόι και Ζολά: μέσα από τις παραβολές του, οι οποίες δεν φείδονταν ωμότητας και ελεύθερης γλώσσας, ήθελε να καταδείξει την ατομική και κοινωνική παρακμή του κόσμου που τον περιέβαλε και να τον ωθήσει σε αντίδραση απέναντι στην εικόνα του. Πολέμιος της παραδοσιακής ζωής, καταδίκαζε κάθε μορφή της τόσο σκληρά και ακραία ώστε στα διηγήματά του κάποτε οι περιγραφές του ν' αγγίζουν μια τολμηρότητα αφάνταστη ακόμα και σήμερα.
Ο Κινέζος αυτός πρωτοπόρος πεζογράφος και διαφωτιστής δεν κατέχει ιδιαίτερη θέση στα γράμματα της πατρίδας του (αλλά και της ξένης) μόνο για την υιοθέτηση μιας δημώδους, λαϊκής γλώσσας ή για τη ρεαλιστική αποτύπωση αντιηρώων (στην κινέζικη λογοτεχνία μέχρι τότε πρωταγωνιστούσαν εκλεκτές προσωπικότητες και όχι κοινοί τύποι) αλλά για την περίεργη πρόσμιξη προπαγανδιστικών, δημαγωγικών και δημιουργικών στοιχείων. Η ανθρωπολογία, σε μικρές αλλά δραστικές δόσεις, συγκατοικεί με την έμμεση πλην σαφή ιδεολογική στάση: ο άνθρωπος αναδύεται μέσα από την κοινωνική του ασφυξία με όλες τις ιδιότητες του ...οργανισμού του. Βέβαια, οι κοινωνικές παραβολές που προβάλλουν έντονες παραμερίζουν τις δυνατότητες μιας μικτής ανάγνωσης και το υποκείμενο προβάλλει περισσότερο ως θύμα της ιστορίας και λιγότερο του σώματος και της βιολογίας. Γι' αυτό άλλωστε και το καθεστώς Μάο αγιοποίησε τον Σουέν. Ομως, μια σύγχρονη ανάγνωση θα συνεκτιμήσει μέσα από τις «φέτες ζωής» και τον ανθρώπινο συντελεστή ως αυτενεργούμενη οντότητα, ως μια παρουσία παράδοξη, ίσως συνυπεύθυνη με τα ταξικά για τους εφιάλτες και την απομόνωσή της.
Και κάτι ακόμα: η εκρηκτική τάση του Σουέν να σπάσει τις παραδοσιακές φόρμες συνδέεται με την αγωνία του ίδιου και των συντρόφων του στο κίνημα για πέρασμα από την απομόνωση του κινέζικου κόσμου σε σύγχρονες καταστάσεις. Η μοναξιά του «δρομέα μεγάλων αποστάσεων» τον συντρόφευε σ' αυτή του την προσπάθεια, όπως εξάλλου συμβαίνει και σε κάθε πρωτοπόρο. Τα έργα του είναι διαποτισμένα με την απογοήτευση εκείνου που σε κάποια στιγμή νιώθει να εκβάλλει φωνή βοώντος εν τη ερήμω.
Ο χαλκέντερος κ. Σωτήρης Χαλικιάς, που μετέφρασε τα διηγήματα της συλλογής «Πολεμικές κραυγές» έχει κάνει τη μετάφραση από το πρωτότυπο, όπως έχει αποδώσει στα καθ' ημάς πάλι από τα κινέζικα Ανάλεκτα του Κομφούκιου από τις ίδιες εκδόσεις !
Μαζί με το διαφωτιστικό πρόλογο του ίδιου του Σουέν, τα κείμενα του βιβλίου είναι επτά. Στο «Ημερολόγιο ενός τρελού» ο Γκόγκολ είναι παρών. Τα σύμβολα είναι ακραία καθώς ο Σουέν θέλει να χτυπήσει την παλιά κοσμοαντίληψη. Στο δεύτερο διήγημα, «Κογκ Γι Τζι», δίνει το πορτρέτο του παραδοσιακού διανοούμενου που βουλιάζει στην εξαθλίωση μη μπορώντας να παρακολουθήσει άλλα, νεότερα τυπικά. Στο επόμενο κομμάτι, «Το φάρμακο», την περιγραφική, εικονοπλαστική δεινότητα του Σουέν θα ζήλευαν οι συμπατριώτες του σύγχρονοι σκηνοθέτες, όπως π.χ. ο Γιμού ή ο Καϊγκέ. Στο ίδιο πνεύμα της σύγκρουσης δύο κόσμων, ενός παρωχημένου και ενός νέου, είναι στοιχημένα και τα τρία επόμενα διηγήματα, «Αύριο», «Πατρική γη» και «Η αληθινή βιογραφία του A.Q.».
Αξίζει να γνωρίσει κανείς τον Λου Σουέν. Ακόμα και αυτοί που θα είναι αρνητικοί απέναντι στο διδακτισμό του θα γοητευτούν από τους υπόκωφους παφλασμούς της ανθρώπινης περιπέτειας.
ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ
Ελευθεροτυπία, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/01/2004